Arquivos mensuais: Marzo 2024

Unha vez ía un rei paseando polo seu reinado e pasou por diante da casa onde vivía Santa Dora con dúas irmás máis, que estaban todas tres nun corredor para velo pasar. A máis vella díxolle que se a collía por muller habíalle facer un vestido sen costura ningunha. A do medio díxolle que se a quería a ela, que lle faría unha camisa sen puntada ningunha. Pero el seguía sen facerlles caso. Só llo fixo a Santa Dora cando lle dixo que, se casaba com ela, habíalle dar dous fillos, cunha estrela de ouro na fronte cada un. O rei pensou que sería moi bonito ter dous fillos coas estrelas de ouro, e foi e pediulle palabra de casamento. Casaron con moito rumbo e despois levou para o seu palacio ás tres irmás e, ao pouco tempo de que casara, tivo que marchar para moi lonxe, á defensa. Como Santa Dora dixera, deu a luz e trouxo un meniño e unha meniña, cada un cunha estrela de ouro na fronte, pero como as irmás lle tiñan moita envexa, colleron as criaturas, atáronlles uns tirelos na fronte para tapar as estrelas, e botáronas río abaixo metidas nun caixón, facéndolle ver ao rei que truxera dous gatos negros. O rei, cando recibiu a carta das cuñadas, entráronlle ganas de matar á muller, pero pensou que a morte era pouco castigo e mandouna emparedar para que morrese de fame. Pero non morreu, porque a Virxe botáballe pan e auga para que vivise. O caixón que levaba os meniños marchou polo río abaixo ata que quedou atrancado na cal dun muíño, facéndoo parar. O muiñeiro saíu afora para ver o que pasaba e, ao ver aquel caixón, pensou que iría cheo de diñeiro e sacouno correndo. Chamou pola muller para que lle axudase a abrilo e atopáronse cos dous meniños. Quedaron un pouco un mirando para o outro sen saberen que ían facer deles, porque eran pobres e xa tiñan un fillo, pero por últimas acordaron quedarse con eles. O muiñeiro non se marrou cando creu que o caixón ía cheo de diñeiro pois, dende que tivo os meniños na casa, cada día lle marchaban máis dereitas as cousas e estaba en camiño de se poñer rico. Os meniños espoliñaban moito e eran moi listos. Mandáronos á escola na compaña do fillo e eles eran tan listos que ao pouco tempo, xa o mestre non tiña que lles ensinar. Pero o fillo do muiñeiro era tan burro que non aprendía nada, e por eso tiñalles moita rabia aos outros e sempre lles andaba chamando lomeadas, entre elas “atopados”. Un día os meniños preguntáronlle ao muiñeiro que por que o irmán (eles pensaban que eran irmáns) lles andaba chamando “atopados” sempre. Entón o muiñeiro contoulles todo. Eles, ao saber que o muiñeiro non era seu pai, quixeron marchar polo mundo adiante e, anque o muiñeiro non os quería deixar marchar, eles teimaron tanto que non tiveron máis remedio ca deixalos ir, pero antes déronlles comida para o camiño e sete pesos, pois eles non quixeron máis cartos. Botaron a andar polo mundo adiante ata que chegaron a un lugar onde atoparon un home morto na rúa, e preguntaron por que non o enterraban. Respondéronlles que era porque non deixara nada cando morrera e ningúen lle quería pagar o enterro. Preguntaron canto custaba enterralo e dixéronlles que sete pesos e, como os tiñan, pagáronlle o enterro e seguiron o seu camiño. Chegaron cerca do palácio do rei e fixeron alí unha horta que era un xardín precioso, con tantas flores e tantas plantas que admiraba a toda a xente. Todo o mundo se preguntaba de onde virían aqueles rapaces e todos lles ían ver a horta, polas maravillas que tiña. E tanto falaron da horta, que tamén as tías dos rapaces foron vela. En canto chegaron xa coñeceron aos sobriños, e quedaron coma se viran visións, pois elas pensaban que afogaran. Coñecéronos porque os tirelos que lles ataran á cabeza inda os traían e ningúen fora capaz de desatárlellos. Volveron para o palacio e empezaron a pensar no que faría o rei se chegaba a ir ver a horta dos rapaces e os coñecía. E, como os rapaces tiñan cada vez máis fama de sabidos, procuraban non deixar nunca ao rei só, para estorbar que ningúen llo dixese. E, por últimas, foron falar cunha bruxa para que lles dixese como habían de facer para botalos de alí. Respondeulles que, se lle pagaban ben, xa ela se encargaría de quitarlles o estorbo de diante. A bruxa emprincipiou a ir pola horta todos os días, alaudoulles as cousas que tiñan nela e díxolles que aínda lles faltaba unha cousa. -¿E logo que é? -Unha música harmoniosa. -¿Onde a hai? -No castelo de Irás e Non Volverás. Os dous irmáns estiveron falando de ir buscar a música, e acordaron de que marchase el buscala, deixando de consigna un pan que se había volver en sangue se lle pasaba algunha cousa mala. Marchou el buscar o castelo e, no camiño, saíulle a figura do home que mandaran enterrar, que lle dixo: -Mira, no castelo haberá tres músicas: unha que toca moi ben, outra toca medianamente namais e outra dun tocar moi tristeiro, que non ha gustar oíla. Ti colle a do tocar tristeiro, pois se colles a que toca mellor, ¡cérranse as portas do castelo e quedas pechado dentro! O rapaz foi ao castelo, viu as tres músicas e fixo caso do que lle dixera o home, collendo a música do tocar máis tristeiro e, cando chegou á horta toda a xente quedaba admirada polo ben que tocaba. A bruxa quedou levada do demo cando viu que o rapaz non quedara preso no castelo, pero púxolle moi boa cara e díxolle: -¿Ti viches que música máis bonita? Pois inda faltan máis cousas neste xardín. -E logo, ¿que falta? -Unha fonte preciosa. -¿Onde a hai? -No castelo de Irás e Non Volverás. -Pois vou buscala. No camiño encontrou o home da outra vez, que lle dixo: -Encontrarás tres fontes dentro do castelo: unha que bota auga moi clara, outra que a bota algo alodada e outra que a bota alodada de feito. Ti colle a auga da fonte que a bota mais alodada, ¡senón cérranse as portas do castelo e quedas preso nel! O rapaz volveu facer caso do home e colleu a auga da fonte máis alodada, pero cando a puxo na horta formouse unha fonte preciosa que era a admiraçón de cantos ían vela. Cando a bruxa volveu por alí e viu que o rapaz outra vez en salvo non sabía que pensar. Púxolle moi boa cara, coma sempre, e díxolle: -Mirade inda falta outra cousa para estar o xardín completo. -¿Que falta? -É o paxaro que o fala todo. -¿E onde está? -Está no mesmo castelo de Irás e Non Volverás. Volveu o rapaz ao castelo de Irás e Non Volverás e, no camiño, saíulle o home das outras veces, que lle dixo. -No castelo de Irás e Non Volverás haberá tres paxaros, um moi falador, outro que fala algo e outro que parece que está malo, co bico metido debaixo dunha ala, moi morriñoso. Ti colle o paxaro morriñoso, pois xa sabes que se colles un dos outros, as portas cérranse e alí quedas para sempre! Pero o rapaz non seguíu o consello do home, porque tivo medo de que o paxaro morriñoso lle morrese no camiño, de tan malo como parecía que estaba, de maneira que colleu o que máis falaba. Pero inda non lle tocou cando caíu coma morto e cerráronse as portas do castelo. A irmá, que non facía máis ca estar mirando sempre para o pan, observou que se volvía en sangue e comprendeu que algunha cousa mala lle estaba pasando ao seu irmán e, a escape, marchou alá, a ver se o podía axudar. No camiño presentóuselle o home que lle tiña saído ao seu irmán e díxolle: -Eu son aquel home que mandastes enterrar, que vos quedei moi agradecido. A teu irmán díxenlle o que tiña que facer para que non lle pasase nada e, como foi mal mandado, por eso quedou preso no castelo. Ti non te apures, que todo se ha de arranxar se fas caso de min. Mira, cando chegues ao castelo has ver tres paxaros, un moi falador, outro que fala algo e outro que ten o bico metido debaixo dunha ala, coma se estivera malo. Ti colle este último, ¡pero escoita ben como has facer! Alí haberá tres homes coma mortos, dous á entrada e outro un pouco máis atrás, ese é teu irmán… Colles auga da fonte máis alodada que alí vexas, bótaslle man ao paxaro, salpícaslle unhas pingadas na cara a teu irmán que ha de volver en si e escapades axiña porque se han cerrar as portas do castelo. Fixo ela todo canto aquel home lle mandou e, inda así houberon quedar presos pois cerráronse as portas cando ían saíndo, e inda lle colleron a levita ao irmán, pero ela cortoulla cunhas tesoiras que levaba e escaparon. O paxaro que levaron era a maior marabilla do mundo, pois non había cousa que el non falase, e tiña resposta para todo o que se lle preguntase. Tanto e tanto se falou da marabilla do paxaro e das demais que había na horta, que chegou aos oídos do rei, que tamén quixo ir ver. Andou mirando todo e, cando chegou diante do paxaro, este non quixo falar máis e meteu a cabeza debaixo dunha ala. Entón preguntoulle o rei por que facía aquelo e respondeulle o paxaro: -¡É porque ti vives enganado, e estás facéndolle unha insustiza á túa muller…! E foille contado todo o que pasara, e díxolle que para facer xustiza que tiña que queimar as prendas que mais quería. Quíxolle desatar as cintas aos fillos para ver se fiñan as estrelas pero non foi capaz. Entón o paxaro díxolle que fora buscar a raíña, pois era a única persoa que o podía facer. -Si -respondeu o rei -. ¡A pobre estará en cinzas! -¡Non! -respondeu o paxaro- A raíña é santa e está viva. O rei, ao oír aquelo, púxose louco de contento e mandou a escape por ela e desatoulles os tirelos aos filhos, que facían dez anos aquel día. A raíña quería que o rei lles perdoase ás irmás, xa que tanto lles quería, pero el respondeulle que todos os castigos eran pequenos para o que fixeran, e mandounas queimar tal como lle dixera o paxaro.

HARGUINDEY, H. E BARRIO, M., 1999 (4ª ED.): ANTOLOXÍA DO CONTO POPULAR GALEGO, ED. GALAXIA, VIGO.

GALICIA PARA SOÑAR (GALICIA DE CONTO) HÉRCULES DE EDICIONES.

Aristóteles é acima de tudo, um cientista. Talvez o primeiro a questionar a aventura do conhecimento como um percurso sistemático e munido de método. De facto, a palabra “método” provém do grego “methodos” que significa “caminho” ou “via” para chegar a um lugar… ou a um fim. Alêm de ser pioneiro no uso de unha metodoloxía mais ou menos “científica”, apoiada na observaçón empírica e na deduçón lóxica, Aristóteles também é considerado como o fundador de diferentes disciplinas, entre as quais consta a bioloxía. Neste campo, foi o primeiro a classificar os seres vivos, dividindo-os em clásses. Apesar de nem sempre ter atinado ao classificar certas espécies, a sua relevância radica no facto de ter aplicado sempre um critério racional, a partir da observaçón das suas características fundamentais. É possíbel quel, na actualidade, esta metodoloxía possa parecer óbvia. acostumados como estamos a classificar tudo, mas nem sempre foi assim. Aristóteles foi o primeiro a classificar de maneira científica (por exemplo, os animais e as plantas). Há quem, partindo de posturas “pós-modernas”, como a de Michel Foucault, se tenha referido a ela precisamente para criticar a nossa mania classificatória e para reforçar unha tese idealista, de acordo com a qual as nossas classificaçóns non se baseiam em algo real que estexa nas cousas, mas que, polo contrário, inventamos divisóns do mundo com o único desexo de exercer o nosso poder sobre a realidade.

P. RUIZ TRUJILLO

Até aos dezaseis quilómetros teríam-se perdido o cinquenta por cento das árbores, e o derrubamento de casas por ventos afuracanádos, com o cinco por cento de aprisionádos nas suas casas e o noventa e cinco por cento salvos. Abarcaría: Arbo, Tui, Vigo, Cañiza, etc… Até vinticinco quilómetros non funcionaríam os telefones, ademais da pérda do vinticinco por cento das árbores. Habería o cem por cento de salvados, mas, submetidos a unha intensa radioactividade. Abarcaría: Cangas, Pontevedra, etc… Dentro dos quarenta quilómetros. a vibraçón produzida polo rebentamento da bomba, destrozaría cristais e telhas, com o cem por cento de salvos. Estes estaríam afectados pola radiaçón gamma e expostos à contaminaçón por cinzas radioactivas produzidas pola radiaçón, que provocaríam nas células terríbeis efeitos no material xenético dos cromosomas, orixinando todo tipo de maleitas, sobre tudo o chamado “mal atómico”, ou sexa leucemia aguda. Os sobreviventes padeceríam alteraçóns nos glóbulos roxos, polo qual aos quinze dias da explosón apareceríam anemias producto da irradiaçón, acompanhados de alteraçóns sanguíneas, hemorraxías, espístasis (emorraxías polo naríz). Estes seríam os dramáticos efeitos em Pontareas e o seu entorno, debído à explosón de unha bomba de vinte megatóns (unha das de menor potência dentro do arsenal atómico. Para termos unha ideia do potencial existênte na actualidade, basta um exemplo: os temíbeis SS-20 soviéticos, que estám dotados de três oxíbas atómicas, com unha carga de seiscentos quilotones de potência, trinta vezes a bomba atómica de Hiroshima. Um só proxétil SS-20, sería capaz de destruir em apenas minutos unha cidade como Madrid, Zaragoza ou Valencia, matando perto de seis milhóns de pessoas). A única conclusón que podemos sacar depois de ler este artígo, é lutar por todos os meios, para que se aparte qualquer tipo de diálogo basado sobre o terror nuclear. Como firmante deste artígo, estou comprometido na negativa à nuclearizaçón e, por extensón, à participaçón da España na OTAN. Afirmo-o de maneira explícita, e assim o direi no referendum que todos esperamos.

J. ANTONIO TRONCOSO

PUBLICADO EM “A PENEIRA” (ANO I – 1984)

Unha pergunta muito lexítima e pertinente neste ponto seria de onde podería vir o conhecimento a non ser dos sentidos. Qualquer pessoa sensata toma como verdade aquilo que experimenta e a partir daí passa a examiná-lo e a conhecê-lo, com maior ou menor gráu de formalizaçón e abstraçón: desde um cientista ou filósofo até alguém que sabe usar intuitivamente um aparelho sem conhecer a sua estructura e o seu funcionamento internos (por exemplo, sabe usar um computador ou ler um libro sem saber practicamente nada de informática ou de técnicas de impressón). Entón, se colocássemos a pergunta acerca da orixem do conhecimento, quase toda a xente responderia que se encontra nos dactos sensoriais, claro. As pessoas de índole espiritualista responderiam que viria através das vias extrassensoriais, mas a estas non se lhes costuma dar muita credibilidade fora dos seus círculos. Assim, à excepçón destas, todas as restantes, unhas mais do que outras, som bastânte empiristas. Contudo, durante um importânte episódio da filosofia europeia, as cousas non se entenderam assim. Hoube unha corrente principal do pensamento que desconfiou dos dactos dos sentidos, e defendeu que non se podía construir um conhecimento verdadeiro a partir da informaçón sensorial. Do mesmo modo que a visón nos engana quando introduzimos um ramo na água de um tanque e xulgamos ver que está torcido e malformado, os outros sentidos som igualmente falíbeis e enganosos. O que se passaria a chamar linha racionalista da filosofia, cuxas três estrelas som Descartes, Leibniz e Espinosa, mas que contava com precedentes ilustres como Platón ou Parménides, receou que os sentidos fossem merecedores de unha confiança completa ou até mesmo parcial num âmbito de filosofia séria e rigorosa. Como muitas noçóns se entendem melhor quando em contraste (o dia com a noite, a saúde com a doença, etc…), para entender em que consiste o empirismo vale a pena ficar com unha ideia do que foi o racionalismo. Avancemos, para sermos exactos, que as duas linhas filosóficas non som completamente contrárias nem antagónicas entre si, e se tivéssemos de as representar xeometricamente como círculos partilhariam um espaço de intersecçón nada desprezíbel. Mas o que é realmente contrário e oposto entre ambas as linhas é o fundamento, o ponto que ambas consideram como início de toda a sua construçón posterior. E se entender as linhas básicas do racionalismo axuda muito a entender as do empirismo, recordar as ideias principais de Descartes, o criador do primeiro. permitir-nos-á comprehender a novidade radical das concepçóns de Locke, que pôs o segundo em funcionamento.

SERGI AGUILAR

Alguns cataláns, decían que essas “juergas andaluzas” eram também nacionalismos: nacionalismo invasor. ¿Que queriam? ¿Que para cantar bulerías puxéramos a barretina? ¿Ou que dançássemos sardanas? Aquelas fárrias repressentavam a melancolía de unha música e de outra cultura. O nacionalismo era cousa política, e o dos emigrantes, era pura emoçón e tristeza. Arsenio Puig ía buscarme a La Verneda com o seu enorme Mercedes os Domingos, quando eu ainda convalescía da resaca do Sábado, e algunhas vezes também entre semana. O Mercedes, em La Verneda, perto de Badalona, daba o cante da opulência. Mas os meus amigos “andalusus” eram xente de bem. Unha vez que o metín na fárria sabatina, o mais que chegarom a chamar-lhe a Arsenio, foi “señorito” e “burguês”. Por fim, descubrím o que Arsenio Puig quería de mim: que fixéra por el a carreira de dentista que el era incapaz de sacar. Desta vez, non había intermediário, assím que tudo sería para mím. Estívo dándome coba todo o Outono, mimândome como a um príncipe. Mas, ¿de que me servía tanta abundância se, enseguida me encontraba vivendo de fiádo? Quando, perto do Natal, se apercebeu de que os meus caudais tinham minguádo até esgotarse, voltou à carga. Oferecía-me um ordenado mensal, mentras durasem os três anos de carreira, que el confiába que eu sacaría em dous anos e acáso em um e meio. Tudo estaba preparado. Había meses que se tinha matriculádo por libre, para que os chanchulhos resultassem mais fáceis. A oferta era unha quantidade fixa ao mês e outra especial, segundo nota, ao aprobar cada asignatura. A minha existência estebe sempre condicionada pola brilhantés nos estudos; no seminário, se non obtinha unha meia de sobresalentes, adeus beca; em Barcelona, se baixaba do notábel, miserábel reducçón de ingresos. Com o protésico, se chumbaba perdía a quantidade extra, ainda que a mensualidade non era reverssíbel, “santa Rita Rita Rita, o que se dá non se quita”. Neguei-me! Estaba aborrecido daquela vida de millonário de fim de semana com Mercedes, restaurantes de luxo e teatro de Casona. Chegou aos ouvídos dos meus amigos os anarquistas do Paralelo o meu câmbio de vida, e non lhes pareceu mal, nem me repudiárom por isso. O único que lamentabam era vêr-me menos. Vêr-me acaso lhes dera igual; o que lhes fodía era perder um contacto nos baixos fundos policiais, que eu andaba quase todas as noites com a pasma de El Mellado, afirmabam que de infiltrado. Isto do Mellado, o “madero” morto de um “sifilázo”, xá o contei anteriormente, noutro libro desta memória sentimental, polo tanto non volto a repetí-lo agora. Foi por estas datas de Decembro ou de Xaneiro quando entrei a trabalhar na “cafetería” de Aribau-Diputación, na qual, como fica xá explicado, durei apenas quatro meses.

JAVIER VILLÁN E DAVID OURO

A sua indagaçón à história da sexualidade, que tal como em “A Vontade de Saber” fica programada nas suas linhas mestras, recorre também ao quadro retórico que foi esboçando nos seus textos anteriores. Também aqui denuncia a sexualidade como unha invençón recente e imaxina igualmente o final das suas prerrogativas. No entanto, trata-se de um quadro xeral, lonxínquo. O que lhe interessa especialmente agora, neste texto de introduçón à sua história, é estabelecer a pertinência da sua investigaçón. E fá-lo questionando um tema essencial, que é para ele furiosamente contemporâneo: o que afirma que, com a ascensón histórica da burguesia, com a modernidade, o sexo foi obxecto de unha repressón sistemática; que a estratéxia política que foi adoptada em relaçón à sexualidade foi reprimi-la. Para Foucault, esse lugar comum baseia-se nunha série de supostas evidências que deberiam ser questionadas. Lança entón três perguntas: É a repressón do sexo unha evidência histórica? A forma como o poder é exercido nunha sociedade como a nossa é através da repressón ou da negaçón? Existe unha ruptura histórica entre a época da repressón e a da crítica da repressón e a conseguinte proclamaçón da emancipaçón sexual? Na desconstruçón destas questóns, rapidamente se tornarám evidentes as razóns que o levaram a contestar assim o lugar-comum, traçando um plano de interrogaçón diferente em cada unha das suas perguntas. A primeira pergunta é histórica e para a responder Foucault deverá analisar de novo a massa verbal que acompanha o nascimento dos discursos sobre a sexualidade. E o que reterá de importante nesta análise é a constataçón do seu crescimento exponencial, a sua proliferaçón e a sua infiltraçón progressiva noutros domínios discursivos. A partir de um determinado momento, e com um estímulo crescente, a sexualidade começou a instituir-se como aquilo que debe ser conhecido e aquilo que debe ser pensado. A partir deste ponto de vista, o que estaria aqui em curso seria um mecanismo de incitaçón à (lidar com) sexualidade, non de restriçón.

MIGUEL MOREY

Alfonso X representa unha das cimas culturais mais elevadas da Idade Média europeia. Agrupou na sua côrte a numerosos sábios de todas as razas, relixións e nacionalidades. e com o seu auxílio e colaboraçón proseguíu a grande tarefa de reunir, sistematizar e traduzir toda a ciência conhecida no seu tempo, com um critério de tolerância e universalidade que constituie a sua maior glória. Em quanto à fala, Alfonso o Sábio é o criador da prosa castelán. Em tempo do seu pái, como xá vimos, som escrítas as primeiras obras em prosa românce; mas só baixo a direcçón e o impulso de Alfonso X adquire esta prosa a categoría de unha fala nacional. A fala românce tinha sído utilizada desde os inícios para a poesía, estimada por entón como unha manifestaçón literária de importância menor: resultaba o xénero apropriádo para as cantigas do pobo, as diversóns xugrarescas. os relatos épicos, que non eram senón notícia oralmente transmitida. Non obstânte, existia unha radical dualidade para a prosa: falába-se em românce, mas continuava a escreber-se em latím, porque só a esta língua se lhe reconhecía dignidade para redactar os documentos, as historia, os libros gravemente doutrinais. Mas o estudo deste idioma latino, debído ao analfabetismo xeral, só era possíbel no âmbito -muito limitado- dos mosteiros, polo que cada vez era menor o número de quem era capaz de entendê-lo. À medida que avanzaba a Reconquista e eram incorporádas a Castela grandes focos da cultura árabe, advertía-se melhor o feito de que este pobo posseía unha fala viva, à vez escríta e faláda, própria de toda a naçón, tal como na antiguidade tinha sído o caso da Grécia e de Roma. Impunha-se, pois, o retorno à unidade linguística non só polo desexo natural de emular aqueles pobos na possessón de um vehículo nacional de cultura, senón porque só com um idioma único, se podía fazer a divulgaçón eficaz de todo o saber científico. Os colaboradores hebraicos de Alfonso X o Sábio, como fixo notar Américo Castro, forom quem mais influírom sobre o monarca para decidí-lo ao emprego do idioma vulgar como língua didáctica, apartando-se do latím, fala da Igrexa, e continuar nisto a natural secularizaçón da cultura que pouco a pouco viria-se a impôr em toda a Europa. A consecuçón desta unidade idiomática foi a grande empresa literária do século XIII e Alfonso o Sábio o seu propulsor e realizador xenial.

J. L. ALBORG