.
Se imos ao Atlas Linguístico Galego, vemos que o Condado se atopa dentro do bloque dialectal occidental e máis concretamente na área pontevedresa. Son ben coñecidas as características fonéticas e morfolóxicas da nosa zona: plural en -ns dos nomes rematados en -n (camións, cans); existencia de gheada (ghato); seseo parcial (lus, rapas), terminación -án para masculino e feminino (meu irmán, miña irmán; mañán, mazán, ran), ditongo -ui- en muito, truita; formas verbais como foches, colleches, din. Como vemos, algunhas destas formas afástanse do estándar ou variedade normativa (a RAG recomenda miña irmá, mañá, mazá, ra, moito, troita, fuches, colliches e dei) e outras, non. Secomasí, gustaríanos facer referencia aquí a outra serie de formas lingüísticas perfectamente normativas que ás veces pasan máis desapercibidas pero que se atopan moi vivas en concellos como Ponteareas, sobre todo cando nos fixamos no galego daquelas persoas das que temos moito que aprender, os nosos maiores. Velaquí algúns deses elementos idiomáticos (sintácticos, léxicos, pragmáticos) que deberiamos potenciar no noso galego, xa que lle dan personalidade á nosa lingua: 1. Cando formulamos unha pregunta das chamadas “polarizadas” (é dicir, das de resposta si/non) e agardamos que nos confirmen o que pensamos, temos á nosa disposición un conxunto moi ricaz de posibilidades (entre outras: Non si ou Non+Repetición do verbo ou adverbio se agardamos resposta afirmativa, e non non cando o que esperamos é unha resposta negativa). Vexamos algúns exemplos: Vas alá, non sí? / Non vas alá, non non? (pronunciado: nonón) / Hai leite na neveira, non hai? / Está na casa, non está? / Xa chegou, non xa? / As cousas teñen que pensarse ben antes de facelas. Non é, Uxía? / Va que non sabias iso? É dicir, evitemos nestes contextos o uso da forma verdade, que tan alleo ao galego resulta. 2. Outra forma interesante do Condado e de todo o centro e sur da provincia de Pontevedra, usada polo tanto nunha das zonas máis poboadas de Galiza, é a perífrase verbal Querer+Participio: As árbores queren regadas, Iso quería feito, Ese chan quere fregado, etc. Trátase dun xeito de expresar necesidade ou obriga, o mesmo ca se dicimos Hai que regar as árbores, Hai que facer iso, Hai que fregar o chan. O que se fixo foi situar o obxecto na primeira posición da oración (porque diso é do que primeiro se quere falar) e ademais convertelo en suxeito (de maneira que nos queda a orde máis normal na nosa lingua: suxeito+predicado). Estamos diante dun curiosísimo complexo verbal que o catedrático da Universidade de Vigo Xosé Henrique Costas puxo recentemente en relación con outra semellante existente en sardo. 3. Vexamos agora algúns procedementos para expresión de dúbida. Imaxinemos que nos preguntan: Vas ir a Xinzo? Pois ben, se queremos expresar “probabilidade”, podemos responder. Hei de ir ou Quen sabe vaia. E para indicar pura “posibilidade”: Ao mellor, vou – Se cadra, vou – Se acaso, vou. Na nosa zona, a forma Quizais non a atopamos na fala viva, e moito menos Talvez, forma esta última que nos parece allea ao galego. 4. No tocante ao nivel léxico, poderiamos citar centos de palabras, mais debido á falta de espazo, imos simplemente pór de relevo unhas poucas verbas ben documentadas na nosa zona que estaría ben que reivindicásemos como falantes: -Entón?, como fórmula de saúdo. Lembro de pequeno que cada vez que ía visitar a meus avós a Xinzo, eles para saudar nunca usaban a expresión Ola ou Que tal, senón Entón (que pronunciaban: antón). -Faladeiro e Adozado como adxectivos: unha persoa faladeira é aquela que fala con todos, sociable; e cando dicimos de alguén que é adozado, facemos referencia a que é moi agradable e agarimoso (lembremos que en galego existe tamén o verbo adozar, que significa botar doce á comida e, por extensión, suavizar algunha situación). -Incomodarse, Anoxarse, Bater, Broucar, Revirarse, verbos moi frecuentes na nosa zona que entrarían dentro do eido semántico para describir conflitos entre persoas. Coidamos que incomodarse é a forma máis tradicional de expresar o que en castelán se denomina “enfadarse” (Non te incomodes. Estou incomodado contigo); un sinónimo é anoxarse (Non te anoxes, que non o dixen por mal). Bater é utilizar a violencia física contra alguén (en castelán: pegar): Non lle batas, Bateume. É a forma máis común e xeral e podemos dicir que posúe un significado máis amplo ca o de broucar ou mallar, que fan referencia a un bater máis violento ao implicar adoito a utilización dun pau: Broucáronlle ben. Se nos fixamos noutros exemplos documentados no Condado: Brouquei a cabeza contra o moble. Non brouques a porta (é dicir, non a peches con forza), podemos fixarnos que equivale ao verbo castelán “golpear”, que nós non temos necesidade de empregar. Por último, revirarse, verbo sempre pronominal: Hai que revirarse aos novos e non aos vellos. Eu douche unha labazada agora a ti e ti revíraste; podes mesmo chegar á violencia física e irme áos fuciños). Nos nosos falantes máis fiables nunca escoitamos o verbo “rebelarse”. -Preto (con e pechado), adxectivo que fai referencia a unha persoa negra de pel / Preto (con e aberto). adverbio: que non está lonxe. Os bos falantes de Ponteareas distinguen perfectamente este par de palabras dende o punto de vista fonético. -Outras voces: larear “conversar, falar con ánimo de pasar o tempo (Estiven a larear un pouco con Xan). Arrombar “pór en orde, arranxar” (Vou arrombar o cuarto), “solucionar algo” (A cousa quedaba arrombada). Careco “sen pelo” (Unha persoa careca). Trabar: en castelán, morder (Traboume un can. Traboulle un can. Ese can traba? Trabei a lingua). Devalar “diminuír a lúa de tamaño” (Ao devalar a lúa). Fustalla “recipiente onde se garda o viño” (Estiven a lavar as fustallas). Estar á raxeira “estar ao sol, gozando del”. Escantar “xurar” (Escántate! Escántome!). Escantamento “xuramento” (Mira que fixen un escantamento. Cobiza “ganas de traballar” (se houbese máis cobiza e menos preguiza outro galo nos cantaria. Así que poño a comida na mesa, pégalle a cobiza). E para rematar, algúns vocábulos que polo de agora só se describiron na nosa zona e que ben poderiamos exportar a outras zonas de Galiza, se é que non existen xa. Como di o lingüista Juan Carlos Moreno Cabrera, no seu fermoso libro La dignidad e igualdad de las lenguas, cando unha palabra ou a acepción dunha palabra non figura no dicionário, é un defeito do dicionário, non da palabra: Esquifar: “delatar” (Non me esquifes. Xa me esquifaches, eh? Non che dixen que non lle comentases nada?). Temos toda a familia léxica: esquifón “persoa que esquifa, delator” (É un esquifón), e esquifa “acción de esquifar” (Houbo unha esquifa). Negrar: “manchar, ensuciar” (Negrouse todo. Vaste negrar). e negro: “manchado” (A camisa está negra. Estás todo negro). Aneguir “agochar, ocultar” (Estás aneguido. Faste o aneguido, vén falar coa xente! E se tivera un querido aneguido no aseo?). Xoldra, que equivale ao castelán “hojaldre”: Eu quero mellor a xoldra (referido a unha rosquilla). Entroutar: “organizar as tarefas”. (-Mañá tes que facer aquilo, -Non, agora xa teño todo entroutado. Xa teño as cousas todas entroutadas). Estas e moitas outras expresións poderiamos seguir debullando para caracterizar a lingua galega do Condado, as cales demostran que para atoparmos cun galego fiable, libre da influencia do castelán, non fai falta irmos a zonas illadas do nosso país. Algúns destes recursos expresivos foron analizados e documentados por primeira vez en diversos traballos que publicamos non hai demasiado tempo, e o que iso indica é que, dadas as especiais circunstancias de marxinación que a nosa lingua sufriu ao longo da história, a descrición da totalidade das formas existentes na lingua galega era e segue a ser un capítulo aínda non pechado da linguística galega.
O Pomar 