LITERATURA CASTELÁN

LITERATURA CASTELÁN (EL MESTER DE CLERECÍA)

Publicado o25/07/2022por fontedopazo | Deixar un comentario

Os clérigos e o seu “mester”. Frente ao “mester de xugraría” caracterizado, como vimos, polo contído popular e a irregularidade métrica, surxe no século XIII unha nova escola narrativa de carácter erudicto: o chamado “mester de clerecía”, cultivado por clérigos, ainda que entendendo sempre por tais non só a quem o eram propriamente, senon também – segundo a conhecida definiçón – a todo home culto e letrado, que albergára a educaçón “latino-eclesiástica”. Os cabaleiros, o mesmo que os reis, viviam entregados quase com exclusividade aos negócios da política e ao oficio das armas, e com frequência desconheciam até os rudimentos da ecritura; durante os séculos da Alta Idade Média, sobre tudo, forom numerosos os monarcas que non soubérom firmar. 0 “povo” pola sua parte, entendido inclúso no seu mais âmplo sentido de classe média ou burguesa, tería de passar um longo tempo antes de incorporar-se ao mundo da cultura literária com o nascimento e dessarrolho das cidades. O saber é pechado, pois, dentro de mosteiros durante séculos, clerecía e saber passam a ser quase sinónimos. Estes “clérigos” letrados, tinham escrito até enton as suas obras em latím, mas debido ao uso crescente da fala românce e, por tanto, ao feito de que cada dia decrescía o número dos que entendiam a fala clássica, acabarom por descender ao cultivo da fala popular, com o propósito de difundir entre as xentes o saber que atesouravam as suas bibliotecas: “Quiero fer una prossa en román paladino / en el qual suele el pueblo fablar a su veçino…”/, afirma Gonzalo de Berceo no começo da sua “Vida de Santo Domingo de Silos. E ao princípio do “Martyrio de Sant Laurençio” escrebe: “Quiero fer la passión de sennor Sant Laurent/ en romanz que la pueda saber toda la gent…”/. O “mester de clerecía” non desprazou, senón que coexistíu com o de xugraría e com as diversas formas e escolas líricas, mas sem confundir-se xamais com elas. Mantivo sempre o seu carácter peculiar e non foi nunca nem a poesía do povo, nem a da classe militar, e muito menos – como tantas vezes a lírica – , mera letra de cancións para as festas e diversóns da multidón. Non obstânte, a separaçón entre um e outro mester – o de “xugraría” e o de “clerecía” – non sempre é tán radical como podería parecer a primeira vista. Para xá empregam o mesmo idioma e están dirixidos a um mesmo tipo de público; ademais, non é infrequênte que os “clérigos” utilicem temas extraídos da canteira popular ou da tradiçón épica, ao menos como elementos accesórios. Por outra parte, a sua condiçón de vulgarizadores de temas relixiosos ou erudictos converte aos “clérigos” em competidores ou rivais dos xugráres andariegos, com a sua bagaxe de espectáculo e diversón. Existe unha como “xugraría ad divino” que pretende – disputando a “clientela” – contrarrestar com os seus relatos os efeitos que entón eram considerados pecaminosos, e até profundamente inmorais, do xugrar profano. Berceo chama-se a sí mesmo xugrar de Santo Domingo e trovador da Virxem. E ao explicar as razóns do mester que cultiva, pede aos seus ouvintes – nos conhecidíssimos versos – unha recompensa polo seu trabalho, como o mais modesto xugrar: “…bien valdrá, como creo, um vaso de bon vino.”

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (GONZALO DE BERCEO)

Publicado o07/09/2022por fontedopazo | Deixar un comentario

Vida e obra : Gonzalo de Berceo, é o primeiro poeta castelán de nome conhecido, e o mais xenuino representante do “mester de clerecía” e pode que o seu introductor. Da noticias de si mesmo em diversos pasáxes das suas obras. Por el sabemos que nasceu – a finais, probabelmente, do século XII – no pequeno poboádo de Berceo, diócese de Calahorra, na Rioja. Foi educado no mosteiro benedictino de San Millán de la Cogolla, onde foi agregado como clérigo secular.

Gonzalo fue so nomne qui fizo est tractado,

en Sant Millán de suso fue de ninnez criado,

natural de Berçeo, ond Sant Millán fue nado…

.

Yo, Gonzalo por nomne, clamado de Berceo,

de Sant Millán criado, en la su merçed seo…

Debeu morrer bastante velho; por diversas escrituras notariais, sabe-se que ainda vivia em 1264. Mas, fora disto, pouco mais é o que se conhece da sua vida, que parece transcorreu plácidamente entre xentes sinxélas, entregadas aos seus deberes relixiosos e a compôr as suas obras. Todas as obras de Berceo som relixiosas: Três vidas de santos – “Santo Domingo de Silos”, “San Millán de la Cogolla” e “Santa Oria” -; três poemas dedicados à Virxem – “Loores de Nuestra Señora”, “Planto que fizo la Virgen el día de la Passión de su Fijo Jesu Christo” e “Milagros de Nuestra Señora” – ; e três poemas mais de asunto relixioso vário – “El Sacrificio de la Misa”, “De los signos que aparescerán antes del Juicio” y “Martirio de Sant Laurençio” – . Também lhe forom atribuídos “Três himnos”.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (MILÁGROS DE NUESTRA SEÑORA)

Publicado o08/11/2022por fontedopazo | Deixar un comentario

Os “Milágros de Nuestra Señora” constituie a mais importante e extensa obra de Berceo, e están compostos por vinticinco narraçóns precedidas de unha introduçón alegórica. Trata-se de outros tantos milágres que efectua a Virxem em favor de dos seus devotos, para salvar as suas almas ou protexé-los de algum mal. Um ladrón devoto da Virxem vai ser aforcado, mas a Virxem coloca as suas máns entre o corpo e a corda e salva-o da morte; um monxe afogase nunha torrente ao regressar de unha aventura pecaminosa, mas a Virxem resuscita-o, para que poida fazer penitência e salvar a sua alma; um clérigo ignorante é acusado ante o bispo de non saber outra misa que a da Virxem e som-lhe retiradas as licênças, el acude em demanda de conselho a María, que lhe aparece – indignada – ao bispo e ordena-lhe que permita ao clérigo celebrar a sua misa como tinha por hábito; Teófilo, espécie de Fausto medieval, vende a sua alma ao diábo movido pola cobiça, mas arrepende-se logo e a Virxem resgata o documento de venda; num assunto de dinheiro o “Niño Jesús”, que a Virxem sostém nos seus brazos, fala na defesa do acreedor que a tinha posto como testemunha do seu préstamo; um crégo e um lego tratam de roubar unha igrexa, mas ao intentar o clérigo despoxar a Virxem do seu manto, quedam-lhe as máns pegadas a el, e xa non as pôde despegar, prodixio que lhe vale o perdón da xustiça – ao ser apresado -, pois nele se reconhece a protecçón que a Virxem quería dispensar ao pecador, etc…, etc… Sobre todos estes milágres e lendas piadosas, existía em todos os países da Europa medieval unha abundantíssima literatura latina, da qual som modelos típicos e mais populares o “Speculum Historiale”, de Vicente de Beauvais, a “Leyenda Áurea”, de Jacobo de Vorágine e – em romance francés – “Les Miracles de la Sainte Vierge”, de Gautier de Coincy. O erudícto francés Puymaigre supuso que Berceo tinha tomado os seus temas deste último, mas xá Menéndez y Pelayo fixo notar a improbabilidade, de que o poeta rioxáno houvéra podido conhecer a obra do francés. Parecía mais verossímil que ambos se houbessem inspirado em modelos comúns – de aquí a razón das suas coincidências -. Richard Becker encontrou, efectivamente, na Biblioteca de Copenhague um manuscrípto latino no qual se guardam 24 dos 25 “milágres” relatados por Berceo. Este suprime quatro dos milágres do manuscrípto e xunta pola sua parte o 25 – o último dos que resumímos -, ademais da Introduçón. E logo, segue fielmente incluso a ordem dos que utiliza. Tudo, pois, fai pensar que Berceo se servíu -como Gautier de Coincy- de algum texto latino similar ao de Copenhague, de grande circulaçón por toda a Europa daquel tempo.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (LIBRO DE APOLONIO)

Publicado o31/12/2022por fontedopazo | Deixar un comentario

O “Libro de Apolonio”. Ainda que no estudo do mester de clerecía antepuxémos a Berceo polo seu especial significado dentro dele, é muito possíbel que a primeira produçón desta espécie, tenha sido o “Libro de Apolonio”, obra anónima do século XIII, escrita probabelmente sobre 1240. O propósito, manifestado polo poeta no verso terceiro da obra, de “componer hun romançe de nueva maestría”, fai supor que se trata, em efeito, do primeiro poema deste xénero, mas non parece que o contexto da estrofa esixa admitir necesariamente a primacía absolucta do “Libro de Apolonio”; a “nueva maestría” podía muito bem ser xá conhecida e o poeta declara simplesmente a sua intençón de escreber nela. O texto, de 2.624 versos, chegou até nos num manuscripto único de “El Escorial”, o mesmo que contêm, como vimos, a “Vida de Santa María Egipciaca” e o “Libro de la infancia y muerte de Jesús” ou “Libre dels tres Reys d’Orient”. Debido ao lugar de nascimento do autor do poema, ou mais probabelmente por haber sído copiado por um aragonês, conserva alguns rasgos deste dialecto. As quartectas monorrimas do “Apolonio” ofertam algunhas irregularidades métricas; non obstânte – e habída conta, ademais, das que poidam ser debídas ao copista- non som muitas em proporçón; mais bem sorprehende, dada a novidade do mester que manexa, que o poeta domina a sua técnica com grande perfeiçón e logra dar ao relato unha plasticidade e movimento sorprehendentes em obra tán primeiriza. O tema da obra está tomado de unha novela “bizantina”, xénero equivalente durante as centurias medievais ao que podería ser nos nossos tempos unha novela de aventuras, das que aquelas som o remoto precedente. O seu orixinal grego non se logrou encontrar, ainda que gozou de grande difusón na Europa do seu tempo, como outras muitas obras da sua espécie. O poeta espanhol talvez se inspirou num modelo francês ou provenzal, tomado à sua vez das varias versóns latinas que circulabam; unha das quais se encontra nos “Gesta Romanorum”; conserva-se ademais a “Historia Apollonii regis Tyri”, versón latina atribuida a Simposio, e um poema do século X, titulado “Gesta Apollonii”. Mas, o poeta espanhol aparta-se frequentemente do modelo para amplificar ou reducir o orixinal, introducindo modificaçóns, que tendem a fazer os feitos mais familiares ao mundo habitual dos seus ouvintes; consegue assím dar nova vida aos dactos da lenda e criar às vezes animados quadros de costumes medievais casteláns, como a saída de Tarsiana à praça, para exercer as artes de xugraresa; episódio ponderado por Menéndez y Pelayo e que mereceu assim mesmo, a atençón de todos os comentaristas. O assunto do libro consiste nas aventuras de Apolonio, rei de Tiro, que ao cabo de muitos anos e complicadas peripécias recobra a sua perdida mulher, Luciana, e a sua filha Tarsiana, à qual encontra convertida em xugraresca. Este tipo de novelas tomaba como remoto modelo a Odisseia, e o enxenho e a astucia xogam nelas maior papel que o valor guerreiro próprio dos cantares de xesta ou dos libros cabalheirescos. O protagonista, experto nas artes musicais e em todos os xogos da cortesía, encarna um mundo refinado e poético no qual a aventura vale por sí mesma. Lances de toda espécie, encontros inesperados, raptos e naufráxios sucedem-se profusamente, sem que a verossimilitude importe em absolucto. A obra, com a sua acumulaçón de novelescos episódios, revela no autor unha habilidade narrativa, superior à de todos os demais poetas de clerecía, um estilo vivo e animado e unha innegábel arte para dispor os elementos da acçón.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (O “LIBRO DE ALEXANDRE”)

Publicado o10/03/2023por fontedopazo | Deixar un comentario

O “Libro de Alexandre”. Este poema, o mais extenso do “mester de clerecía”, posto que rebasa os dez mil versos, conservou-se em dous manuscríptos. O mais antigo, em pergaminho, de finais do século XIII ou princípios do XIV, pertencéu à biblioteca do Duque de Osuna e está guardado hoxe na Biblioteca Nacional de Madrid; alberga leonessismos na sua linguáxe e na última estrofa afirma-se que “escrevió” Juan Lorenzo de Astorga. O outro manuscrito, em papel, do século XV, conserva-se na Biblioteca Nacional de París, tem algún aragonessismo e a estrofa final atribuie-o a Gonzalo de Berceo. Esta diversa atribuiçón prantexou o complicado problema da autoría. Antes de conhecer-se o manuscripto de París, admitia-se em xeral a paternidade de Juan Lorenzo, mas, depois do descobrimento deste, o alemán Baist aceitou a atribuiçón a Gonzalo de Berceo, opinión compartída por outros investigadores, como E. Müller. Menéndez Pidal, defensor da orixem leonesa do poema, sostén a autoría de Juan Lorenzo, parecer que apoia R. I. Moll e, com certa cautela, Federico Hanssen. Mas a asignaçón a Berceo parece que non se pode defender com êxito – aparte dos problemas que apresenta a interpretaçón dos textos – dadas as profundas diferênças entre o “Alexandre” e os poemas do clérigo riojano: nada mais alonxádo do carácter, temas e estilo de Berceo, que este largo relato – profano, militar e pseudoclássico – da vida e façanhas de Alexandro de Macedónia. Berceo esquéce frequentemente os nomes latinos e gregos e confunde a miúdo os dactos xeográficos e históricos, mentras que o autor do “Alexandre” – desde os versos primeiros em que encarece a perfeiçón da sua arte; “Mester trago fermoso, non es de ioglaría…”- fazendo gala unha e outra vez da sua condiçón de clérigo e do seu extenso saber, em cuxa exhibiçón se envanece. Por outra parte, dado que o poema parece composto a começos do século, pertencería à época xuvenil de Berceo, o que fai ainda mais inverossímil a atribuiçón, pois haberíam de ser maiores as mostras da sua curta cultura, bastante limitada ainda nas suas obras autênticas, que som sem dúvida algunha posteriores. Em quanto a Juan Lorenzo parece o mais probábel que se trate de um simples copista, como o foi Per Abbat do “Cantar de Mío Cid”, opinión apoiada por Alarcos. A paternidade do “Alexandre” continúa, pois, sem resolver. Também se desconhece a data em que o “Libro” foi composto, mas aceita-se xeralmente que na primeira mitade do século XIII; Raymond S. Willis chega a remontar a data até 1201 ou 1202. Discutíu-se muito por extenso, à vista dos leonessísmos e aragonessísmos que oferecem respectivamente os dous manuscriptos conservados, quál foi o dialecto orixinal em que se escrebeu o “Alexandre?”. Alarcos Llorach, depois de estudar detidamente as diversas teorías, chega à conclusón de que o autor se servíu do dialecto castelán; as palabras que a primeira vista non parecen peculiares de Castela deben estimarse como arcaísmos precasteláns, arrinconados por aquél nos dialectos limítrofes. O poema refére – desde a sua infância até à sua morte – a vida de Alexandro Magno, que interrompe para intercalar variádos episódios, como o relato da guerra de Troia – larga disgresón em 1.688 versos -, que conta o próprio Alexandro aos seus capitáns contemplando as ruínas da cidade; o sermón satíricomoral sobre a corrupçón das costûmes; a descripçón da baixada aos infernos, etc. O autor do “Libro de Alexandre” alardeia, de unha copiosa erudiçón. Ainda que a través de compêndios e refundiçón, conhecía a Homero, a Ovidio, a Quinto Curcio e a grande número de autores – arábigos e cristáns – representativos da cultura da sua época. As fontes principais da obra som dous poemas: um latinomedieval, o “Alexandreis”, de Gualterio de Chatillon que segue à sua vez a história de Quinto Curcio, e outro francês, o “Roman d’Alexandre”, de Lambert le Tort e “Alexandro de Bernay ou de París”. Mas existem ademais outras muitas fontes secundárias de variáda procedência. García Gómez estudou os elementos arábigos incorporados polo poeta espanhol, como o invento que fai Alexandro da máquina voadora. As duas cartas em prosa de Alexandro à sua nái, que figuran incorporadas no final do manuscripto de Osuna, procedem também probabelmente de colecçóns arábigas de sentênças ou, inclúso, de versóns musulmanas da lenda alexandrina.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (POEMA DE FERNÁN GONZÁLEZ)

Publicado o05/05/2023por fontedopazo | Deixar un comentario

Este poema completa a série de grandes obras do “mester de clerecía”, no século XIII. O “Poema de Fernán González”, escrito probabelmente, na opinión de Menéndez Pidal e Carroll Marden, alá por meádos da centúria e conservádo num só manuscrípto, defeituoso e mutilado, do século XV, que se guarda na biblioteca de El Escorial. Supôn-se que foi o seu autor um monxe de San Pedro de Arlanza, mosteiro cuxa fundaçón é atribuída ao famoso conde de Castela, e foi centro principal destas tradiçóns. Sobre Fernán González talvés muito cedo, fora composta unha cançón de xésta. A “Crónica Najerense”, da mitáde do século XII, refére xá a prisón do conde polo rei García de Navarra e a sua libertaçón por mediaçón da irmán do rei, prévia promesa de casamento; relatos procedentes, sem dúvida, de algum cantar antígo, hoxe desconhecido. Basándose indubitabelmente nele, o monxe de Arlanza, autor de clerecía, compuxo o seu poema, transportando o velho cantar para o novo “mester”, acomodândo-o aos seus propósitos e amoldándo-o à técnica e esixências cultas da dita escola. A “Primera Crónica General” prosificou este poema de clerecía, e dela passou aos seus derivados; em câmbio, a de 1344 deu preferência a unha xésta popular sobre o mesmo asunto, da qual existe resonâncias em algunha xesta francesa. De este cantar derivarom probabelmente alguns românces tradicionais. Forom asinaládos numerosos pontos de contacto entre o “Poema” e os outros autores de clerecía do seu tempo, particularmente Berceo e o “Libro de Alexandre”. O autor, segundo norma do seu mester, alude em ocasións às “Escrituras” em que se informa, como proba da verdade do que se narra; admite-se que entre estas fontes encontra-se o “Epitoma Imperatorum” ou crónica rimada escrípta a mitáde do século VIII polo anónimo de Córdoba, a “Crónica de Turpin”, o “Chronicon Mundi” de Lucas de Tui, de onde toma algúns episódios sobre os godos e parte do seu “elóxio de España”, e a “Historia Gothorum” de San Isidoro. Há também vestíxios do “Poema del Cid” e da “Chanson de Roland”, e, por descontado, da “Biblia”. O “Poema”, que nunha longa introduçón de 160 estrofas, resume a história de España desde a apariçón do Cristianismo até à caída dos visigodos, relata a vida enteira do conde castelán e combina dactos históricos com todos os elementos lexendários que adornam a vida do herói: a profecía do anacoreta de Arlanza, a consequência da qual funda o conde o mosteiro, o episódio da venda do cabalo e o azor ao rei de León Don Sancho, a independência do Condado, a prisón do conde libertado por dona Sancha, a anedocta do arcipreste, que pede a honra daquêla a câmbio do seu silêncio, etc… O poeta de Arlanza, a pesar da sua condiçón de clérigo, sabe adaptar-se de maravilha ao âmbiente heroico e guerreiro que anima todo o relato, e som precisamente os episódios bélicos os que alcançam maior perfeiçón formal e unha entoaçón mais robusta. O Poema de Fernán González resulta assim, segundo asinála Zamora Vicente, o mais influído, entre os de clerecía, pola poesía popular: “em todos estes episódios percébe-se, disimulado, encuberto baixo o monorrítmico metro do monxe arlantino, o bafo da xesta antíga”.

J. L. ALBORG

.

LITERATURA CASTELÁN (OUTROS POEMAS: PLANTO POR LA CAÍDA DE JERUSALÉN)

Publicado o03/07/2023por fontedopazo | Deixar un comentario

O acerbo literário do século XIII foi enriquecido recentemente com três novos poemas, descobertos e dados a conhecer por María del Carmen Pescador del Hoyo. A cópia, afirma a investigadora, parece pertencer aos últimos anos do século XIV ou primeiros do XV, mas as obras deberom de ser compostas durante o século XIII. O primeiro dos ditos poemas é um relato do pecado orixinal; consta de 51 versos que oscilam entre dez e treze sílabas, mas com predominio dos de onze ou doze, distribúidos em quartetos monorrimos -unha só das estrofas é um pareado-, de rima consonante na sua mayoría. O segundo poema, titulado ¡Ay Iherusalem!, o Planto por la caída de Jerusalén, é unha lamentaçón pola pérda dos Santos Lugares e unha descripçón dos horrores que a acompanharom. O terceiro é unha exposiçón, em sete pareados, dos Dez Mandamentos. Nem a primeira, nem a terceira composiçón, tenhem grande interesse literário, particularmente a última que se resume à estrícta enumeraçón rimada dos Dez Mandamentos, com poucas palabras mais, indispensábeis para colmar as estrofas. Todavía no primeiro poema, podem asinalar-se alguns aspectos curiosos, que dán certo encanto ao seu inxénuo primitivismo; assim, por exemplo, a fruta prohibida non é a maçán tradicional, senón o figo; Eva -a quem non se menciona polo seu nome, senón por “Muger” -farta-se primeiro de figos e logo oferece um a Adán; por tal razón, este se xustifica ante o Criador, afirmando que non sabía que era da árbore defendida.

Dixo: “¡Ay, Sennor! ¡Por malo fue nasçido!

La muger que me distes me ay vendido:

de su mano dado me avía un figo,

no sé sy era del árbol defendido.”

Pola sua parte, Eva alega a mala qualidade da costela, da qual foi feita:

“¡Ay, Sennor! ¡El culebro me ay muerta,

pues tú me feziste de una costilla tuerta!”

O poema de maior interesse é o Planto por la pérdida de Jerusalén, que Eugenio Asensio tratou de valorar e situar literariamente, nunha primeira tentativa de interpretaçón. Asensio sitúa a sua redacçón nos dias de Alfonso o Sábio, com ocasión, probabelmente, do Segundo Concílio de Lyón, reunido em 1274, com o propósito de estimular a Cruzada e resgatar a Cidade Santa, novamente perdida. Franceses e alemáns cultivárom o “canto de cruzada”, poemas cantados.

Bien querría más convusco plannir,

llorar noches e días, gemir e non dormir,

que contarvos prosas

de nuevas llorosas

de Iherusalem.

.

De Iherusalem vos querría contar,

del Sepulcro Santo que es allende el mar:

moros lo çercaron

e lo derribaron,

a Iherusalem.

J. L. ALBORG

.

LITERATURA CASTELÁN (OS COMEÇOS DA PROSA ROMANCE)

Publicado o05/09/2023por fontedopazo | Deixar un comentario

Os primeiros vaxidos da prosa românce. Ainda que, como temos visto, non podem dar-se datas precisas para as primeiras manifestaçóns da lírica ou da épica, está fora de dúvida que estes dous xéneros precederom com muito à apariçón da prosa romance escrita, cuxos primeiros testemunhos non se apresentam até começos do século XIII e non debem ser anteriores ao reinado de San Fernando. Até esta centúria, tanto os documentos -oficiais ou privados- como as histórias, as leis, os libros de relixión e de moral e os doutrinais de qualquer espécie, continuam redactando-se em latím, pois à fala romance non se lhe reconhece todavía categoría ou qualidade para essa espécie de escritos. Advírta-se também que, aparte deste problema da dignidade literária da fala vulgar -non considerado teóricamente até entón senón como unha xérga bárbara para a comunicaçón familiar e usos mais triviais da vida ordinária-, o nascente românce carecía em si mesmo de possibilidades para ser utilizado na prosa literária, tanto pola sua rixidez sintáctica como pola escasez do vocabulário e a confusa diversidade própria de unha fala ainda non submetída a ningunha disciplina. Por tudo isto o latím, ainda que em extrema corrupçón, seguia sendo o instrumento único da prosa escrita. Non obstânte, por entre os fios daquela capa artificiosa do latím oficial, filtrába-se a realidade do românce falado. Frequentemente escapabam palabras da fala vulgar, bem por inadvertênça do escritor, bem pola necessidade de designar novas realidades, desconhecidas no idioma clássico. Outras vezes, sobre os mesmos documentos latinos, alguém anotaba a traduçón vulgar de certos vocábulos, à maneira como os estudantes em todo tempo “ilustram”, para aclarar os textos. As referidas “ilustraçóns” também se chamam “glosas”. Mediante o estudo destes elementais testemunhos, púderom os erudictos reconstruir o que foi o românce faládo até ao momento da apariçón dos primeiros monumentos literários conhecidos; e neste sentido som inapreçábeis. Mas, claro está, tán rudimentárias manifestaçóns da prosa escrita nunca tivérom pretensóns literárias, e nem sequer chegam, na maioria dos casos, a constituir frases completas. Só em duas ocasións o texto românce adxunto alcanza a ter unha certa estructura: som as “Glosas Emilianenses” e “Silenses”, assim chamadas polos mosteiros -de San Millán e de Silos- onde forom encontradas. Unhas e outras conrrespondem, segundo a opinión de Menéndez Pidal, ao século X, e están consideradas como a primeira manifestaçón escrita da prosa castelán; “primer vagido de la lengua” as denomina com muito graciosa exactitude -e maior propiedade- Dámaso Alonso. “Primer vagido” tanto polo seu carácter balbuciante, como porque precedem, em efeito, aos mesmos monumentos da épica e da lírica mais antigos que conhecemos de momento.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (OS PRIMEIROS PASSOS DA PROSA)

Publicado o04/11/2023por fontedopazo | Deixar un comentario

As primeiras manifestaçóns da prosa propriamente dita non se apresentam como afirmamos, até chegar ao século XIII. Mas logo (o mesmo que tinha sucedido na poesía com os temas guerreiros, líricos ou de aventuras), o românce, ao comezar esta centúria, vai substituindo ao latím nas colecçóns de apólogos, tratados douctrinais e morais, e obras históricas. O feito é transcendental. “Com a prosa (escrebe Ángel del Río) nasce um novo espírito e abrem-se à literatura medieval novos campos: a ciência, a história, o pensamento. Até aquí o didactismo da poesía culta limitára-se à exposiçón de temas relixiosos e a divulgar unha visón semifabulosa das culturas antigas. O novo didactismo da prosa alfonsina trai, em câmbio, um propósito de conhecimento científico do mundo e da história (até onde hoxe podemos conceder valor científico à mentalidade do medioevo), xuntamente com unha actitude doutrinal e moral encaminhada a dar modelos de conducta ao home nos seus diferentes estados”. A importância que tem nesta transformaçón a cultura árabe é extraordinária. Castela converte-se no centro intelectual do mundo arábigo, e a escola de traductores de Toledo, vem a constituir-se no lazo de unión das três culturas: a hebreia, arábiga e a latino-eclesiástica. Os modelos árabes, sobre tudo, influien nos textos românces e determinam a sua orientaçón. Alfonso o Sábio, como veremos em seguida, foi o grande impulsor da prosa castelán, que com ele adquere o seu primeiro momento de rango e qualidade. Mas antes del, durante o reinado do seu pai Santo Fernando, aparecem algunhas produçóns em prosa, carentes de autêntica finalidade e importância literária, mas que preparam o caminho para a grande obra do rei Sábio. Estas primeiras manifestaçóns da prosa podem dividir-se em dous grupos: obras de tendência didáctico-doutrinal, e obras de forma narrativa. Destacam entre as primeiras: o despiadado e incluso procaz “Diálogo o Disputa del cristiano y el judío” (comêços do século XIII) talvés, o texto mais antigo em prosa vulgar. Tema chamado a ter grande difusón na literatura medieval europeia, baixo a forma de debates entre individuos de diferênte relixión; os “Diez Mandamientos”, obra de um fráde navarro (primeira metade do século XIII), espécie de manual para auxilio de confesores; “El libro de los doce sabios o Tratado de la nobleza y lealtad”, no qual um grupo de sabios instruie a um xovem rei sobre os seus deberes, forma esta muito característica dos libros orientais e repetidamente utilizada nas obras espanholas da época; “El Libro de los cien capítulos” (que non tem mais que cinquenta), colecçón de máximas morais e políticas destinadas à formaçón non só dos reis, senón também de toda pessoa em xeral, onde aparece por primeira vez na prosa espanhola a forma (ainda rudimentária) do apólogo. Deste libro, composto em tempos de Fernando o Santo, como todos os anteriores, foi extraído durante o reinado de Alfonso X “Las Flores de Filosofía”, libro de clara influênça senequista. Também merecem citarse o “Libro de los proverbios, atribuidos a filósofos griegos, latinos y árabes”; o “Bonium o Bocados de Oro”, seguramente anterior ao reinado de Alfonso X, em que se utiliza a ficçón novelesca da viáxe de um rei persa à India em busca da sabedoría, para enhebrar diversas sentênças de filósofos orientais, gregos e latinos e algunha biografía exemplar; e o “Poridat de poridades (Segredo dos segredos), floriléxio assim mesmo de proverbios morais e normas de conducta, de procedência arábiga. Entre as obras de forma narrativa ocupa um lugar de grande importância o “Libro de Calila e Dimna”, que Alfonso o Sábio mandou traduzir do árabe para castelán sendo ainda um infante. Este libro é unha colecçón de fábulas indias, procedentes na sua maior parte do “Panchatantra”, recolhidas por um médico do rei persa Cosroes I, e traduzida para árabe perto do ano 750 por Abdalá Ben Almocaffa. Lixeiramente posterior debeu ser a redacçon do “Sendebar o Libro de los engaños et los asayamientos de las mugeres”, colecçón de contos de orixem indio, vertídos ao persa e deste para árabe. Foi mandado traduzir para castelán polo infante don Fadrique, em 1253 (irmán de Alfonso X). O arzobispo de Toledo, Rodrigo Jiménez de Rada, escrebeu a sua “De rebus Hispaniae” num latím cuidado, notábel historiador anterior a Alfonso X.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (ALFONSO X EL SABIO)

Publicado o07/01/2024por fontedopazo | Deixar un comentario

Alfonso X el Sabio sucedeu no trono de Castella ao seu pai Fernando III em 1252, e reinou até 1284. É um lugar comúm falar da sua diversa eficacia como gobernante e como home de letras. Solalinde recorda a inexactitude do xuíço do padre Mariana, segundo o qual o rei Alfonso tinha fracassado repetidamente nas suas empressas políticas, por esquecer a terra e preocupar-se demasiado com as estrelas. Porque o rei Sabio non descuidou de todo as cousas da terra; talvez, polo contrario, intervem em mais assuntos do que tivésse sido menester. O qual resulta innegábel é que o seu temperamento de home de letras, moderado e meditador (indeciso e presto a rectificar, qual corresponde a um espírito científico) avinha-se mal com a expedictiva resoluçón necessária para actuar com êxito frente aos homes e ós problemas do seu tempo. Non deu as espaldas à actividade própria de um gobernante; mas, evidentemente, só se encontraba no seu verdadeiro elemento diante dos libros e na companhia dos sabios, dos colaboradores, e dos poetas e artistas da sua câmara. Sendo infante, tinha Alfonso intervído activamente ao lado do seu pai, em cuxo nome conquistou o reino de Murcia. Ao princípio do seu próprio reinado reconquistou algunhas praças perdidas e logo tomou despois Cádiz, Cartagena e Niebla. Mas logo fracassou sucessivamente nunha série de empressas: disputou sem êxito a rexión do Algarve ao rei de Portugal; pretendeu conquistar Navarra proseguindo a velha política de Castella, mas teve que desistir do seu propósito; tratou de recuperar o ducado de Gasconha, que os ingleses tinham dado como dote à esposa de Alfonso VIII, e acabou por aceitar um tratado pouco feliz. A sua maior empressa política, o proxecto de coroar-se imperador de Alemanha ao extinxir-se alí a casa dos Suabia, de quem era herdeiro pola sua nái, empressa que lhe custou grandes esforzos e enormes sumas de dinheiro, sem que ao fim conseguira o seu propósito, a pesar de que chegou a ser elexido imperador. Finalmente, a sua falta de autoridade e as indecissóns dos seus varios testamentos, desatarom a rebelión do seu filho Sancho IV, e quando morreu, em plena guerra civil, non lhe odedecía mais que a cidade de Sevilha, na qual se encontraba sitiado. Frente a estes fracassos políticos, o seu papel, em câmbio, na história das letras foi excepcional.

JUAN LUIS ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (ALFONSO X IMPORTÂNCIA E CARÁCTER DA OBRA

Publicado o01/03/2024por fontedopazo | Deixar un comentario

Alfonso X representa unha das cimas culturais mais elevadas da Idade Média europeia. Agrupou na sua côrte a numerosos sábios de todas as razas, relixións e nacionalidades. e com o seu auxílio e colaboraçón proseguíu a grande tarefa de reunir, sistematizar e traduzir toda a ciência conhecida no seu tempo, com um critério de tolerância e universalidade que constituie a sua maior glória. Em quanto à fala, Alfonso o Sábio é o criador da prosa castelán. Em tempo do seu pái, como xá vimos, som escrítas as primeiras obras em prosa românce; mas só baixo a direcçón e o impulso de Alfonso X adquire esta prosa a categoría de unha fala nacional. A fala românce tinha sído utilizada desde os inícios para a poesía, estimada por entón como unha manifestaçón literária de importância menor: resultaba o xénero apropriádo para as cantigas do pobo, as diversóns xugrarescas. os relatos épicos, que non eram senón notícia oralmente transmitida. Non obstânte, existia unha radical dualidade para a prosa: falába-se em românce, mas continuava a escreber-se em latím, porque só a esta língua se lhe reconhecía dignidade para redactar os documentos, as historia, os libros gravemente doutrinais. Mas o estudo deste idioma latino, debído ao analfabetismo xeral, só era possíbel no âmbito -muito limitado- dos mosteiros, polo que cada vez era menor o número de quem era capaz de entendê-lo. À medida que avanzaba a Reconquista e eram incorporádas a Castela grandes focos da cultura árabe, advertía-se melhor o feito de que este pobo posseía unha fala viva, à vez escríta e faláda, própria de toda a naçón, tal como na antiguidade tinha sído o caso da Grécia e de Roma. Impunha-se, pois, o retorno à unidade linguística non só polo desexo natural de emular aqueles pobos na possessón de um vehículo nacional de cultura, senón porque só com um idioma único, se podía fazer a divulgaçón eficaz de todo o saber científico. Os colaboradores hebraicos de Alfonso X o Sábio, como fixo notar Américo Castro, forom quem mais influírom sobre o monarca para decidí-lo ao emprego do idioma vulgar como língua didáctica, apartando-se do latím, fala da Igrexa, e continuar nisto a natural secularizaçón da cultura que pouco a pouco viria-se a impôr em toda a Europa. A consecuçón desta unidade idiomática foi a grande empresa literária do século XIII e Alfonso o Sábio o seu propulsor e realizador xenial.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (A OBRA LÍRICA DE ALFONSO O SABIO)

Publicado o19/04/2024por fontedopazo | Deixar un comentario

Ademais de ser o criador da prosa literária castelán e de impulsar e dirixir todo o caudal de trabalhos que acabamos de ver, o rei Sabio ocupa também um destacado lugar dentro da história da lírica, como autor de um libro de “Cantigas”, que foi a sua única obra pessoal. As “Cantigas”, som unha colecçón de quatrocentas vinte composiçóns, escritas em galego, idioma que preferíu o monarca por ser mais musical e poético que o castelán do momento. Conservou-se em vários códices. Destes, os dous do Escorial constituiem verdadeiras maravilhas bibliográficas polo número e a beleza das suas miniaturas; inapreciábel monumento informativo para a indumentária e costûmes daquel tempo. Ainda que don Alfonso cultivou também os temas profanos (cantigas de amor e de maldizer, sátiras desenvoltas, que chegam às vezes até à obscenidade) tem muito maior importância o grupo relixioso ao qual pertencem as famosas “Cantigas de Santa María”. Contenhem estas unha série de alabanzas e de milágres da Virxen, com o qual se incorpora o seu autor à grande tradiçón mariana da Idade Média. Som de diferêntes tipos, desde as puramente líricas (cantigas de loor, em número de unhas quarenta) até às narrativas (muito mais numerosas), e ofertam grande variedade de metros, ainda que a maioría tenhem forma de “zéjel” árabe. Probabelmente forom compostas para ser cantadas com música xá existente. Este acompanhamento musical non resulta accesorio; as “Cantigas”, como precisou Américo Castro, em especial as narrativas, tenhem em muitas ocasións um tôn de conversa prosaica, que a música conseguía atenuar, acentuando o seu lirismo. As “Cantigas”, que ofertam um bonito conxunto de lendas medievais, debe grande parte dos seus asuntos a conhecidas fontes da época, como o “Speculum Historiale” de Vicente de Beauvais, extensa colecçón de lendas piadosas, “Os milagres da Virxen” de Gautier de Coincy e às obras de Berceo, que probabelmente conheceu. A maior parte dos milagres referídos nas “Cantigas”, pertencem por tanto à tradiçón europeia, mas o monarca utilizou também muitos asuntos locais e às vezes inventados. Baixo o influxo da lírica trovadoresca e provenzal, a poesía do Rei Sabio resulta artificiosa e resêntese com frequência de certos virtuossismos. Em relaçón com Berceo, Alfonso o Sabio mostra-se mais musical, mas o poeta rioxano aventáxa-o na veracidade e na graça narrativa, na sinxeleza e realismo gráfico e pintoresco. A intençón das “Cantigas” é, como nos “Milagros de Berceo”, demostrar a eficácia da devoçón à Virxen, que sempre axuda aos seus devotos. Aquí alguns dos seus argumentos: Unha monxa cede às tentaçóns do demónio, e namora-se dum cabaleiro. Escapa com el depois de deixar as chaves no altar da Virxen. Mas esta toma a figura da pecadora e ocupa o seu lugar no convento, até que a monxa, satisfeita, regresa e comproba que ninguém notou a sua falta. Unha mulher dedicada ao trabalho da seda, oferta à Virxe tecer-lhe unha toca em pago do seu favor, mas esquéce-o logo. Um dia regresa a casa e vê que os mesmos bichos-da-seda, estám a fazer a toca prometida. Unha dama casada, aceita uns zapatos dum galán namorado (que non era o d’Uma), mas ao querer probá-los, resulta-lhe impossíbel sacar os que leva postos (que non cheirabam mal). Considerando o feito como um aviso do céu, permanece fiel ao seu marido e dá graças à Virxe que impedíu este pecado.

JUAN LUIS ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (LOS “CASTIGOS E DOCUMENTOS”)

Publicado o26/06/2024por fontedopazo | Deixar un comentario

Los “Castigos e documentos”. A prosa didáctico-novelesca, que vemos tán estreitamente ligada aos começos da prosa castelán, segue cultivando-se nos últimos decénios do século XIII: déla é mostra importânte o libro conhecido baixo o título de “Castigos e documentos para bien vivir, que don Sancho IV de Castilla dio a su fijo”. A obra chegou-nos em quatro manuscriptos, aparte algúns fragmentos bastânte extensos. Ningum deles conserva a portada com o título, mas prevaleceu o de “Castigos e documentos”, dado por J. Rodríguez de Castro na sua “Biblioteca Española”, publicada em 1786. A versón orixinal constaba de cinquenta capítulos, mas um dos manuscriptos, o denominado “A” (Biblioteca Nacional de Madrid), foi interpolado depois de meiádos do século XIV com a versón e glosa do “Regimiento de príncipes” de Egidio Romano e com outros materiais de diferênte assunto e orixem; com isto, o número de capítulos eleva-se a noventa. Este foi o único texto publicado (por Pascual de Gayangos, no volûme once da “Biblioteca de Autores Españoles) até à ediçón de Agapito Rey. que nos sirve de guía. A paternidade da obra assim como a data da sua composiçón forom obxecto de discussóns erudictas. Repetidas alusóns, esparcídas polo texto, atribuiem o libro inequívocamente ao próprio monarca Sancho IV. O historiador Zurita y Nicolás Antonio apontarom, com tudo, algunhas dúvidas; Amador de los Ríos aceitou, em câmbio, a don Sancho como autor pessoal da obra; mas Gayangos, no prólogo da sua ediçón, néga-o, basándo-se para isso nalgunhas inexatictúdes cronolóxicas e sobre tudo no carácter do próprio rei, cuxa cultura e condiçóns non parecem avenirse com o conteúdo dos “Castigos”. Em 1906 publicou Paul Groussac um artígo no qual nega decididamente a paternidade do rei “Bravo”, apoiando-se também principalmente na natureza e educaçón do rei, e nega ademais a data de composiçón, que traslada a meiádos do século XIV, basándose em certas alusóns dos “Castigos” a obras e sucesos do referído século. Foulché-Delbosc, noutro artígo do mesmo ano, apoia também as deduçóns de Groussac. Agapito Rey, depois do examém dos quatro manuscríptos existentes, desautorizou a argumentaçón de Groussac, montada somênte sobre a ediçón de Gayangos, que contenhem as interpolaçóns que comentámos, e nas quais se encontram precisamente todos os anacronismos assinaládos polo crítico françês. Agapito Rey, servíndo-se básicamente do manuscrípto do “El Escorial” (o chamado “E”), que non contem interpolaçóns, aceitada a plena paternidade de Sancho IV, ainda que non é necessário, naturalmente, admitir que se trate de unha obra escríta de punho e letra do monarca, sem a axuda nem intervençón alheia; no prólogo afirma don Sancho de sí mesmo: “com a axuda de científicos sábios ordenei fazer este libro para o meu filho”. O procedimento non difére do seguído polo “Rey Sabio” em outras obras que se lhe atribuiem. A principal axuda, ou até mesmo a autor directo, puido ser algum dos capeláns reais, talvez incluso algum dos antigos colaboradores de Alfonso X; segundo temos visto nos recentes estudos de Diego Catalán, a actividade científica em equipo da côrte de Alfonso el Sabio, foi interrumpída durante o reinado do seu filho, mas nada impéde, admitir que certos membros seguiram na côrte e puidéram axudar este trabalho particular. De feito, permanecerom nela muitas personáxes do reinado anterior, e a estreita dependência que guardam os “Castigos” com as obras alfonsinas é argumento de muito peso.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (LA GRAN CONQUISTA DE ULTRAMAR)

Publicado o01/09/2024por fontedopazo | Deixar un comentario

Este libro, primeiro exemplo de literatura de cabalaria em castelán, pertence também muito probabelmente aos anos do reinado de Sancho IV, ainda que a dataçón é insegura e foi discutida. Menéndez Pidal pensa que sobre o 1293; Paul Groussac e Gaston Paris situam-no no século seguinte, basándose que no texto se menciona a supressón da ordem dos Templários, que tivo lugar em 1310. Agapito Rey supón que este pasaxe foi unha interpolaçón tardía e apoia a data de Menéndez Pidal. Também Northup aceita a época de Sancho IV. A obra foi impresa em Salamanca no 1503, e conservam-se três manuscríptos de diferênte época que reproduzem partes do texto. Gayangos os utilizou imperfeitamente para a sua ediçón de 1858. O assunto central da “Gran Conquista” foi o relato das Cruzadas a Terra Santa, que tivérom lugar durante o século XII. A obra espanhola segue principalmente o “Roman d’Eracle”, adaptaçón francesa da “Historia rerum in partibus transmarinis gestarum” do Arzobispo Guillermo de Tiro, mas aproveita também outros textos franceses e provençais, como a “Chanson de Jérusalem”, as duas “Chanson d’Antioche” (a provençal e a francesa) e os “Chétifs”, que traduz literalmente o resume, intercalándo-os como capítulos do texto básico, que chegam assim a 1100. Com o relato das Cruzadas, entrelazam-se numerosas lendas de muito diverso assunto, de grande interésse pola sua relaçón com as xestas e com a literatura cabaleiresca. Entre ditas lendas destacam as referêntes ao nascimento e xuventude de Carlomagno, chamado Mainete, e a do “Caballero del Cisne”, introducída na “Gran Conquista” para estabelecer a xenealoxía de Godofredo de Bouillon, herói da primeira Cruzada, a quem os poetas medievais atribuírom fantásticos antepassados; outras lendas tenhem também por obxecto fixar a xenealoxía de algúm cruzado distinguido. A lenda de Mainete é diferênte da que se inserta na “Primeira Crónica General” e no poema de “Roncesvalles”; fundíndo-se com a lenda de Berta, primeira versón deste tema conhecida em España. Na “Gran Conquista”, Berta é filha única de Flores e Blancaflor. “reis de Almeria”, non de Hungría, como se afirma em todas as demais versóns da famosa lenda carolinxia, menos unha, polo que a espanholizaçón dos pais de Berta non foi invençón da “Gran Conquista”. Quando da morte do rei Pepino os filhos da falsa Berta tramam a morte de Mainete, o xovem Carlos escapa para España, e começa assim a lenda própria de Mainete, unha das primeiras em Espanha do ciclo carolínxio. A lenda do “Cabaleiro do Cisne”, tema literário de grande difusón, recolhido por Wagner no seu “Lohengrin”, penetra também na Espanha por primeira vez na “La Gran Conquista de Ultramar”.

JUAN LUIS ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (AS ORIXENS DO TEATRO MEDIEVAL)

Publicado o17/11/2024por fontedopazo | Deixar un comentario

Os textos conservados do primitivo teatro medieval som aínda mais escasos que os da épica ou da lírica, e de importância literária muitíssimo menor. Tal escasez, non só de obras senón incluso de informaçón e testemunhos em que apoiar o seu estudo, fán particularmente difícil a reconstrucçón da história da dramaturxia, desde as suas orixens até à apariçón de Juan del Encina, a finais do século XV. O árduo do asunto e a falta de material detuvéron também a curiosidade dos estudosos; de onde resulta que, até hoxe mesmo, ningúm aspecto da história literária tem merecído menos trabalhos monográficos –e, consequentemente, menos exposiçóns de conxunto– que o teatro primitivo. Os investigadores que estudarom as oríxes do drama relixioso na Europa apenas aportárom referência algunha sobre o teatro medieval peninsular. A colecçón de representaçóns litúrxicas da Semana Santa, feita por C. Lange non contem, entre as suas 224 peças, mais que dous textos espanhois, e outros tantos nos proporciona a magna obra de Karl Young, fundamental nesta matéria. Para preencher este vacío, quantos se ocuparom do teatro primitivo, aplicárom à nossa Península os resultados obtídos nos demais países de Europa –França, Itália, Inglaterra, Alemanha–, supôndo que ó Sul dos Pirineos tivo que ter lugar necessariamente um processo parecido. Assim o afirma, por exemplo, Cirot. Richard B. Donovan, ao encarecer a importância do teatro primitivo espanhol para a cabal comprehenssón do europeio, declara rotundamente que aquel drama litúrxico primitivo “foi de carácter internacional, e que as suas influênças se extenderon constantemente de um país a outro; o que era practicádo nunha naçón, reflexaba com grande frequência as costûmes e usos de outra. Vinha admitíndose comunmente que o drama litúrxico, fora traído a Espanha desde França polos monxes de Cluny, durante os séculos XI e XII, e era aceitado sem sombra de dúvida, que esta literatura dramática fora abundantíssima na Península; Só que os textos ou se tinham perdido no decorrer dos séculos, ou estabam todavía sem descobrir, no fundo dos archivos. Tán só Edmund Chambers, suxeríu a possibilidade de que o desarrolho do drama relixioso na Península tivéra seguído desde o começo rutas diferêntes às do resto da Europa. Em 1958, o xá mencionado Richard B. Donovan, benedictino canadiense, publicou o seu importântíssimo trabalho sobre o drama litúrxico na Espanha medieval, pranteândo o problema sobre novas bases. Donovan aplicou os procedimentos de investigaçón de Young a numerosos textos espanhois, é dizer: examinou nos archivos catedralicios e monásticos o mesmo tipo de obras –Liber consuetudinum, directorium, agenda, consueta, processionaria, libri responsales– que proporcionou a Young a sua esplêndida colheita nos arquivos da Europa; mas o escassíssimo número de pezas espanholas encontrado naquelas parece indicar que na Península tivo muito pouco cultivo o teatro litúrxico tán difundido por todo o continente. A interpretaçón tradicional quedaba, pois, sériamente comprometida.

JUAN LUIS ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (“AUTO DE LOS REYES MAGOS”)

Publicado o17/01/2025por fontedopazo | Deixar un comentario

Esta peça, oferta o especial interesse de ser a primeira que logrou chegar até nós em língua castelán, e a única da sua espécie que temos, até bem avançado o século XV. O texto conservado é um fragmento de 147 versos polimétricos, que foi descoberto polo mencionado Felipe Fernández Vallejo num códice de comentários bíblicos da catedral toledana; copiou o texto nas suas Memorias y disertaciones… aludidas. Foi publicado por primeira vez por Amador de los Ríos em 1863, e ele e Manuel Cañete, forom os primeiros em destacar a importância da obra. Menéndez Pidal estudou-o e editou-o em 1900, e antes e depois atraíu a atençón de numerosos investigadores, que examinarom aspectos diversos do Auto: fontes, data, fonética, linguáxe, grafía, medida dos versos, relaçón com outros textos inglêses ou francêses, etc… Menéndez Pidal, na sua ediçón, baseando-se em dactos paleográficos, calculou que foi composta sobre finais do século XII ou princípios do XIII; mas, oito anos mais tarde propuxo adiantar a data até meádos do século XII. De ser así, o Auto de los Reyes Magos tería sido escrito poucos anos depois que o Poema de Mío Cid. O nome do Auto foi-lhe asignado por Menéndez Pidal na sua ediçón de 1900, o qual prevaleceu; com tudo, ele mesmo o denominou “Misterio” em ocasións posteriores. Como queira que um ou outro termo non se documentaram até bastante tempo depois, Lázaro Carreter propón o título de “Representaçón”, que é o utilizado nas Partidas para designar as dramatizaçóns litúrxicas nos templos. Desde as primeiras investigaçóns pensou-se o feito de que o Auto, ou Representaçón, dos Reyes Magos era unha adaptaçón castelán de algum drama litúrxico francês; somente Arturo Graf defendéu o seu carácter local, ainda que sem razóns positivas. Os estudos de Winifred Sturdevant confirmarom a orixe francesa das fontes do Auto, e ademais puxérom de relevo, que non se trata de representaçóns litúrxicas, como se imaxinába, senón muito probabelmente de obras em lingua vulgar, conclusón à que chega mediante a comparaçón da obra espanhola com os dramas litúrxicos conhecidos sobre o tema dos Reyes Magos. Para Sturdevant as semelhanças encontram-se, polo contrário, em diversos poemas narrativos franceses sobre a infância de Xesus, tais como o Évangile de L’Enfance, baseádo no apócrifo Evangelium Infantiae, atribuído a San Mateo; e tampouco é de descartar a influênça de algunha representaçón vernácula francêsa.

JUAN LUIS ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (TEATRO PROFANO. OS XOGOS DE ESCÁRNIO)

Publicado o13/03/2025por fontedopazo | Deixar un comentario

Como pudémos ver no texto das “Partidas” e do “Concilio de Aranda”, xunto ao teatro relixioso mencionam-se outras representaçóns de tipo profano, das que se encontram também frequentes alusóns nas crónicas e textos lexislativos –aparte das disposiçóns mencionadas–; mas non conservamos peza algunha. Estas representaçóns som aludidas preferentemente baixo o nome de “juegos de escarnio”. Non sabemos exactamente em que pudérom consistir. O mais verossímil é que se tratára de escenas bufas, de pantomimas satíricas ou burlescas, dadas com frequência ao grosseiro e até ao inmoral, non só polo texto, senón também polos xestos, as cançóns e as actitudes dos representantes. Estes recebíam diferêntes nomes: histrións, remedadores e “facedores dos zaharrones”, e também simplesmente xuglares, o qual dá claramente a entender que forom estes mesmos em grande medida os que, ao mesmo tempo que difundíam os cantares de xesta, facíam o oficio de divertir às xentes com xogos, danças e representaçóns histriónicas. Admitida, sem dúvida possíbel, a difusón destes xogos de escarnio, prantéxa-se-nos o problema das suas oríxens. Para quem aceita como mais probábel um orixem litúrxico do teatro medieval, o teatro profano non foi senón a natural derivaçón para o secular daquel teatro litúrxico, bem por desarrolho dos abundantes xérmens de tal espécie que em si mismo encerrabam, ou bem polo exemplo que púido proporcionar para um teatro de índole profana. Temos que advertir, para que sexa debidamente entendido o seguinte, que non se trata, unha vez mais, de extender a Espanha os dactos comprobados noutras literaturas europeias e supor gratuitamente um paralelismo, que non pode apoiar-se em textos conhecidos nem em “evidência” algunha. Mas, qualquer que sexam as peculariedades dos diferêntes países, resulta muito mais poderoso todavía o substracto cultural que fai comúns a imensa maioría das prácticas da vida ordinária; por outra parte, sería ridículo soster que as diversas disposiçóns dos lexisladores, concilios, etc… limitabam-se a repetir mecânicamente textos estereotipados de séculos e ocasións remotas, sem conexón com a imediáta realidade; Habería que desautorizar miles de páxinas de história, apoiadas no testemunho de tais documentos. Claro está que resulta muito mais sinxélo e expedictivo aceitar o feito da ausência, na nossa história medieval, de textos de teatro profano, e proseguir o caminho sem mais explicaçóns. O sucedido noutros países pode axudar ao menos a tapar a nossa lacuna e dar maior ou menor verossimitude às hipóteses imprescindibeis. Neste caso concreto, se a presença dos mencionados “juegos de escarnio”, ou seus equivalentes, pode documentar-se como algo vivo em outras partes, é evidente que as mençóns dos nossos lexisladores non aludem a quimeras senón a concretas realidades.

JUAN LUIS ALBORG

SOBRE A AUSÊNCIA DE TEXTOS DO TEATRO MEDIEVAL CASTELÁN

Publicado o21/05/2025por fontedopazo | Deixar un comentario

Os feitos resumidos nas páxinas precedentes debem permitirnos extrair unhas consequências e aventurar unha hipótese. De momento, existe um feito incontrovertíbel: a quase total ausência de textos de teatro relixioso medieval e a completa de teatro profano, até quase as postrimerías do quatrocentos. Os que pretendam estudar literariamente as realidades palpábeis, carecem (claro está) da matéria mais imprescindíbel como obxecto de comentário. Agora bem: esta pobreza textual, deixa sem albo a crítica literária, tampouco é tán extrema que autorize ao historiador do teatro (há casos recentes) a sortear o risco de fazer algunha luz na escuridade, reconstruir com os leves restos existentes o possíbel edificio derrubado, tratar de interpretar o que temos e, sobre tudo, revelar (se é que as há) as misteriosas razóns que expliquem o nosso aparente deserto dramático de vários séculos. O que xulgamos inadmissíbel a todas luces é sentar o princípio de que o teatro medieval (relixioso e profano) “fue un elemento extraño en Castilla”. É absurdo pensar, mentras non se nos dêm razóns positivas para isso, que mentras o espectáculo dramático, nunha ou noutra forma, se difundíu por todos os países da Europa, tán somente em Castela deixase de prender como unha pranta inarraigábel. Ningunha das raíces essênciais que enxendrarom e fecundarom a dramática europeia, estivo ausente no nosso país: sentimentos relixiosos, se quere pensarse únicamente num teatro inspirado pola mais reverente piedade, o afán de festa e diversón, se entendemos o teatro daqueles tempos (e tívo que sê-lo em grande medida, sem dúvida possíbel) como momento de espectáculo e de regoçíxo. O permanente contacto de Castela com o resto da Europa, as múltiples correntes de mutuos inflúxos, a presença constante (até nos mais escuros momentos da Reconquista) de estranxeiros de todos os países, fán absoluctamente improbábel que mentras a nossa épica, a nossa lírica, a narrativa, a didáctica, o idioma, as costûmes, a liturxia e as leis forom poderosa e ininterrompidamente fecundadas por toda espécie de xérmes de alêm fronteiras, tán só para o teatro (a mais popular e apetecida de todas as formas literárias) nos tivéramos mantído refractários; por simples imitaçón, por importaçón de textos xá elaborados.

JUAN LUIS ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (O SÉCULO XIV)

Publicado o14/07/2025por fontedopazo | Deixar un comentario

O século XIV representa a eclosón de unha crise, unha viráxe de orientaçón que afecta aos aspectos mais diversos da cultura. O advenimento desta centúria é algo assim como chegar ó cûme de um outeiro, desde o qual pode dilatar-se a vista por inesperados e sorprendentes panoramas. Um dos feitos mais destacados é o ascenso da burguesía, cuxo nascimento xa tivéra lugar na centuria precedente. Esta clásse social, de importância cada vez maior frente ao poder tradicional da Igrexa e da Nobreza, determina a apariçón de unha nova literatura de tôn realista e satírico, na qual a habilidade, a astúcia e o dinheiro prevalecen sobre as preocupaçóns relixiosas e os ideais cabaleirescos. Esta literatura, que pretende ser um reflexo directo da vida ordinária, tende também cara às ensinanzas morais, mas entendidas éstas non exactamente como um ideal de virtude, senón como regra pragmática de vida, como um conselho que axude a navegar entre as dificuldades quotidianas, os perígos e as insídias das xentes, ainda que tampouco faltam, non obstânte, as obras de grave carácter doutrinal, dada a veia ascéptica tan peculiar da Literatura Castelán. Ante a corrupçón xeral das costûmes, agravada polas lutas nobiliárias, que é outro dos rasgos da época, encontramo-nos com unha dupla corrente literária: a dos escritores que reaccionam xocosamente, com desenvuelta sátira, como o Arcipreste de Hita, e os de cenho adusto e amarga pluma como o Cancilher. Entre âmbos, que representam as duas posiçóns extremas, cabe toda a peculiar variedade do século XIV. Advirta-se que a burguesía castelán, menos refinada e rica que a de outros países da Europa, inspira lóxicamente unha literatura também mais popular e rústica, que favorece e explica a insistência no nosso realismo tradidional. Dada a grande extensón na península do elemento árabe e xudeu, em cuxas máns están preferentemente a industria e o comercio, a nossa burguesía non só é mais limitada em número, mas mais próxima do pobo. Outro aspecto definidor do século XIV, que se reflexa ampliamente na sua literatura, é a crise dos ideais relixiosos. A Idade Média é o tempo da Teoloxía e do amor de Deus, o qual se sitúa por cima de todas as cousas; a terra é só um vale de lágrimas, caminho para a vida vindeira, moeda com que se adquere a bemaventurança do mais alá, mas non um bem em si mesma. A morte non é, pois, um mal, senón a porta que abre ó fim a prisón do terreno, com cuxa renúncia se nutre a vida do espírito. Quase todo o pensamento e a literatura da antiguidade clássica que tinha posto o home no centro do Universo, ou tinham sído esquecidas polo home do Médio Evo ou considerados como paganismo repudiábel. Mas pouco a pouco este ideal ascéptico vai cedendo o caminho a unha concepçón mais humanista, aprende-se o gozo de viver, descubrem-se os prazeres do corpo, desexa-se –e aproba-se– o amor em toda a sua plenitude carnal; a vida xá non se concebe como um desterro transitório, senón como um positivo valor. Morrer xá non é, por tanto, a partida para unha feliz eternidade, senón a pérda terríbel e sem remédio de todos os bens deste mundo.

J. L. ALBORG

LITERATURA CASTELÁN (ARCIPRESTE DE HITA)

Publicado o20/09/2025por fontedopazo | Deixar un comentario

.

Muito pouco sabemos da vida do Arcipreste de Hita, chamado Juan Ruiz. No códice de Salamanca, um dos três, nos quais se conservou o “Libro de Buen Amor”, no seu famoso poema, escrebe: “Fija, mucho vos saluda uno quë es de Alcalá”, o que leva a suspeitar haber nascído em Alcalá de Henares (probabelmente a finais do século XIII) ou polo menos viveu habitualmente nessa terra, ou lugares colindantes, às quais corresponde a maior parte das mençóns xeográficas da obra. Talvés Juan Ruiz estudara em Toledo, centro naquela época de confluênça das culturas euro-cristáns e musulmana. Foi Arcipreste de Hita, e, por causas desconhecídas, parece ser que padeceu prisón durante certo tempo, por ordem do Cardeal Gil de Albornoz, arzobispo de Toledo. Possibelmente escrebeu no cárcere parte do seu poema; o escritor alude concretamente ao seu cautiveiro em vários pasaxes do libro, todos eles pertencentes à segunda redacçón, é dizer, à conservada no códice de Salamanca. Nas três primeiras estrofas fala da prisón em que se encontra: “Señor Dios, que a judiós, pueblo de perdición, / saqueste de cativo del poder de Faraón, / a Danïel saqueste del pozo de babilón: / sacä a mí, coitado, d’esta mala presión”. Desconhece-se quando morreu; mas em 1351 o arciprestazgo de Hita, xá non estaba rexentado por el. O Arcipreste informa-nos no seu libro, de que compuxo muitos cantares para xentes dadas à diversón ou dedicadas ao ofício xugraresco, o qual permite ver que foi a sua vida farto desenvolta e que andaba em companhias pouco apropriadas para a sua condiçón sacerdotal: “Después muchas cantigas fiz de dança e troteras / para judías e moras e para ëntenderas; / para ën estrumentes, comunales maneras: / el cantar que non sabes, oilö a cantaderas”. “Cantares fiz algunos de los que dizen ciegos / e para ëscolares quë andan nocherniegos, / e para otros muchos por puertas andariegos, / caçurros e de burlas: non cabrién en diez pliegos”. Juan Ruiz foi, efectivamente, um clérigo axograrádo, donheador alegre, que “sabe los estrumentes e todas juglarías”, de vigorosa e sensual humanidade, em cuxa obra encontram-se os únicos ecos da poesía goliardesca em fala castelán. O Concilio de Toledo de 1324, lamenta que os mesmos prelados daquela archidiócese se gozem no liviano espectáculo das soldadeiras. “Juan Ruiz, clérigo do mesmo arzobispado, non representa, em consequência, um caso escandaloso polo feito de conviver com soldadeiras, troteiras e cazurros; non é, pois, um clérigo rebelde, mal avíndo com o seu hábito, senón producto típico de unha época desmoralizada”. Juan Ruiz, talvez baixo a influênça de Ovidio, “sermonea contra o vinho e a gula, contra os dados e o tabuleiro”. Non existindo pois, nem rebeldia espiritual, nem motivos tabernários, nada goliardesco ficaría no Libro. Mas, Menéndez Pidal subraia os muitos aspectos doutra índole, comuns ao “Libro de Buen Amor” e aos “Carmina Burana” ou aos poemas atribuídos ao fictício Golías, ou ao arcediano de Oxford, Gualterio Map: a tendencia à erudicçón escolástica, em especial dos autores clássicos; a multidón de pensamentos e asuntos referídos ao amor, ou mais bem ao apetito amoroso; as sátiras contra o clero, os prelados e a curia romana; a paródia dos rezos clericais; as propriedades do dinheiro; o esmero na arte de versificar, em fazer trovas “sem pecado”; e sobre tudo “é muito goliárdico o deleite no áspero choque entre o relixioso e o profano, entre o serio e o burlesco, entre o bom amor e o amor louco; é goliárdica, finalmente, a mesma abigarrada contextura do Libro, que se corresponde em certo modo com a “Confessio Goliae”, “até o metro de cuartetas monorrimas na qual as duas obras están escritas. As diferenças som, à sua vez, fundamentais: assim como Golias se acusa tanto dos pecados de Venus, como dos do xogo, da ebriedade e da gula. Juan Ruiz, somente retém os temas amorosos, mas rechaza o xogo e a taberna; e non se arrepende, em absolucto, destes desarranxos amatórios, senón que os colhe como tributo irrecusábel às vitais esixências da humana natureza. Este carácter amatorio, paganamente gozador, que parece rezumar por todo o poema, unido, por outra parte, e as repetidas declaraçóns moralizadoras que o autor fai, prantexou desde antigo o problema de discernir a autêntica personalidade do Arcipreste, e, consequentemente, a verdadeira intençón do seu Libro.

LO QUE PUEDE EL DINERO

Hace mucho el dinero, mucho se le ha de amar;

Al torpe hace discreto, hombre de respectar,

hace correr al cojo al mudo le hace hablar;

el que no tiene manos bien lo quiere tomar.

.

También al hombre nécio y rudo labrador

dineros le convierten en hidalgo doctor;

Cuanto más rico es uno, más grande es su valor,

quien no tiene dinero no es de sí señor.

.

Y si tienes dinero tendrás consolación,

placeres y alegrias y del Papa ración,

comprarás Paraíso, ganarás la salvación:

donde hay mucho dinero hay mucha bendición.

.

El crea los priores, los obispos, los abades,

arzobispos, doctores, patriarcas, potestades

a los clérigos nécios da muchas dignidades,

de verdad hace mentiras, de mentiras hace verdades.

.

El hace muchos clérigos y mucho ordenados,

muchos monjes y monjas, religiosos sagrados,

el dinero les da por bien examinados,

a los pobres les dicen que no son ilustrados.

.

Yo he visto a muchos curas en sus predicaciones,

despreciar el dinero, tambíen sus tentaciones,

pero, al fin, por dinero otorgan los perdones,

absuelven los ayunos e ofrecen oraciones.

.

Dicen frailes y clérigos que aman a Dios servir,

más si huelen que el rico está para morir,

y oyen que su dinero empieza a retiñir,

por quién ha de cogerlo empiezan a reñir.

.

En resumen lo digo, entiéndelo mejor,

el dinero es del mundo el gran agitador,

hace señor al siervo y siervo hace al señor,

toda cosa del siglo se hace por su amor.

.

ARCIPRESTE DE HITA

PALABRAS PARA JULIA

Publicado o24/02/2019por fontedopazo | Deixar un comentario

Tú no puedes volver atrás

Porque la vida ya te empuja

Como un aullido interminable.

Hija mía, es mejor vivir

Con la alegría de los hombres,

Que llorar ante el muro ciego.

Te sentirás acorralada,

Te sentirás perdida o sola,

Tal vez querrás no haber nacido.

Yo sé muy bien que te dirán

Que la vida no tiene objecto,

Que es un asunto desgraciado.

Entonces siempre acuérdate

De lo que un día yo escribí

Pensando en ti como ahora pienso.

Un hombre solo, una mujer

Así tomados, de uno en uno,

Son como polvo, no son nada.

Pero yo cuando te hablo a ti,

Cuando te escribo estas palabras,

Pienso también en otros hombres.

Tu destino está en los demás,

Tu futuro es tu propia vida,

Tu dignidad es la de todos.

Otros esperan que resistas,

Que les ayude tu alegría,

Tu canción entre sus canciones.

Entonces siempre acuérdate

De lo que un día yo escribí

Pensando en ti como ahora pienso.

Nunca te entregues ni te apartes

Junto al camino, nunca digas

No puedo más y aquí me quedo.

La vida es bella, tú verás

Como a pesar de los pesares

Tendrás amor, tendrás amigos.

Por lo demás no hay elección

Y este mundo tal como es

Será todo tu patrimomio.

Perdóname, no sé decirte

Nada más, pero tú comprende

Que yo aún estoy en el camino.

Y siempre siempre acuérdate,

De lo que un día yo escribí

Pensando en ti como ahora pienso.

JOSÉ AGUSTÍN GOYTÍSOLO

LA POESÍA ES UN ARMA CARGADA DE FUTURO

Publicado o08/10/2019por fontedopazo | Deixar un comentario

Cuando ya nada se espera personalmente exaltante,

mas se palpita y se sigue más acá de la consciencia,

fieramente existiendo, ciegamente afirmando,

como un pulso que golpea las tinieblas,

.

cuando se miran de frente

los vertiginosos ojos claros de la muerte,

se dicen las verdades:

las bárbaras, terribles, amorosas crueldades.

.

Se dicen los poemas

que ensanchan los pulmones de cuantos, asfixiados,

piden ser, piden ritmo,

piden aquella ley para aquello que sienten excesivo.

.

Con la velocidad del instinto,

con el rayo del prodígio,

como mágica evidencia, lo real se nos convierte

en lo idéntico a sí mismo.

.

Poesía para el pobre, poesía necesaria

como el pan de cada día,

como el aire, que exigimos trece veces por minuto,

para ser y en tanto somos dar un sí que glorifica.

.

Porque vivimos a golpes, porque apenas si nos dejan

decir que somos quien somos,

nuestros cantares no pueden ser sin pecado un adorno.

Estamos tocando el fondo.

.

Maldigo la poesía concebida como un lujo

cultural de los neutrales

que, lavándose las manos, se desentienden y evaden.

Maldigo la poesía de quien no toma partido hasta mancharse.

.

Hago mías las faltas. Siento en mí a cuantos sufren

y canto respirando.

Canto, y canto, y cantando más allá de mis penas

personales, me ensancho.

.

Quiero daros vida, provocar nuevos actos,

y calculo por eso con técnica, qué puedo.

Me siento un ingeniero del verso y un obrero

que trabaja con otros a España en sus aceros.

.

Tal es mi poesía: poesía herramienta

a la vez que latido de lo unánime y ciego.

Tal es, arma cargada de futuro expansivo

con que te apunto al pecho.

.

No es una poesía gota a gota pensada.

No es un bello producto. No es un fruto perfecto.

Es algo como el aire que todos respiramos

y es el canto que espacia cuando dentro llevamos.

.

Son palabras que todos repetimos sintiendo

como nuestras, y vuelan. Son más que lo mentado.

Son lo más necesario: lo que tiene nombre.

Son gritos en el cielo, y en la tierra, son actos.

.

GABRIEL CELAYA

POEMA

Publicado o16/03/2017por fontedopazo | Deixar un comentario

                                       I

Enorgullécete de tu fracaso

que sugiere lo limpio de la empressa:

luz que medra en la noche, más espesa

hace la sombra, y más durable acaso.

No quiso Dios que dieras ese paso,

y ya del solo intento bien le pesa;

que tropezaras y cayeras, esa

es justicia de Dios, no le hagas caso.

¿Por lo que triunfo y lo que logro, ciego,

me nombras y me amas?: yo me niego,

y en ese espejo no me reconozco.

Yo soy el acto de quebrar la esencia:

yo soy el que no soy.  Yo no conozco

más modo de virtud que la impotencia.

                                      II

Pero no cejes; porque no se sabe

cuando pierde el amor, donde la tierra

volteando camina, ni que encierra

mensaje del que nadie tiene clave.

Pues el libro Mayor (y eso es lo grave)

del Debe y el Haber nunca se cierra,

y acaso acierte el que con tino yerra;

ni es nada el mundo hasta que el mundo acabe.

Si te dicen que Dios es infinito,

di que entonces no es; y si finito,

que lo demuestre pués y que concluya.

Pero no hay Dios ni hay Ley que a contradanza

no se pueda bailar.  Tu muerte es tuya.

Tu no sabes es toda tu esperanza.

agustin garcia calvo

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO

LITERATURA CASTELÁN (LIBRO DE BUEN AMOR)

Publicado o28/11/2025por fontedopazo | Deixar un comentario

Toda a obra do Arcipreste está encerrada no poema aludido, que ao princípio acostumaba chamar-se “El Libro de los Cantares” (assím o titula todavía Janer na sua edicçón), mas modernamente prevaleceu o nome de “Libro de Buen Amor”, suxerído em alguns passáxes da mesma obra, e proposto por Ramón Menéndez Pidal. Trata-se de um extenso poema de mil setecentas estrofas de carácter miscelâneo, onde têm cabida o relixioso e o profano, a narrativa xunto a fragmentos líricos, a fábula e a sátira, a observaçón pessoal e as influênças literárias mais diversas, o popular e o culto. Non obstânte, pese a esta heteroxeneidade de elementos, o poema alberga unha fundamental unidade, derivada do estilo, do tôn que o informa e, sobre tudo, da poderossíssima personalidade do autor, que converte em substância própria, tudo quanto passa polas suas máns. Menéndez y Pelayo qualificou o “Libro de Buen Amor” de “comédia humana da sua centuria”, e ningunha outra definiçón podería ser mais apropriáda. Os elementos de que consta o “Libro de Buen Amor”, forom estabelecidos por Menéndez y Pelayo, da seguinte maneira: a) Unha novela picaresca de forma autobiográfica (sexa-o ou non no fundo), cuxo protagonista é o próprio autor e que se dilata por todo o libro, mas que se interrompe frequentemente para dar paso a outros elementos. b) Unha copiosa colecçón de fábulas, bem de oríxe oriental (aínda que o poeta pudo tomá-las de fontes latinas ou românces), bem procedentes dos “fabliaux” franceses. Por esta aportaçón o Arcipreste, converte-se no primeiro fabulista do país literário. c) Unha série de digressóns morais, ascépticas e satíricas, como a censura contra os pecados capitais, os dictérios contra a Morte, o elóxio de mulheres “chicas” ou das propriedades do dinheiro, e multidón de reflexóns moralizadoras a propósito de diversos episódios narrativos. d) Unha glosa da “Ars Amandi” de Ovidio e do “Pamphilus”, do qual colhe o episódio de “Don Melón” e de “Doña Endrina”. e) Unha série de episódios alegóricos, como a batalha entre doña Cuaresma e don Carnal, a descripçón dos meses na tenda de don Amor, a chegada deste e a acolhida que lhe fán os homes, etc… f) E finalmente, unha série de composiçóns líricas.

JUAN LUIS ALBORG