CERRUTO. Óscar (1907). Româncista boliviano e contista. “Aluvión de fuego” (1935) fracassou como novela, porque o seu entramado era demasiado artístico de unha maneira artificial, e demasiado poético num sentido buscado polo autor, non “dado” pola propria escritura. Isto sacába força à denuncia do sistema feudal boliviano e ao clamor dos indios que pedem xustiça. A sua poesía, como em “Cifra de las rosas”. é abstracta até ao hermetismo. Os seus melhores logros están em “Cerco de penumbras” (1958), um libro de contos.
CERNUDA, Luis (Sevilla, 1902-1963). Poeta da xeraçón do 27 (ou da do 25, segundo a sua própria terminoloxía). Estudou com Pedro Salinas em Sevilla e foi professor em Toulouse (1928-1929). Em 1930 regressou a Madrid. Trabalhou nas Misiones Pedagóxicas da República. Durante a guerra civil solidarizou-se com o goberno, polo qual ao termo da mesma tivo que escapar. Viveu em Inglaterra. Foi professor em Glasgow (1939-1943), Cambridge (1943-1945) e Londres (1945-1947). De 1947 a 1951 foi professor no Mount Hlyoke College (Estados Unidos). De 1951 até à sua morte, viveu entre México e Estados Unidos, aínda que a maior parte do tempo a passou no primeiro. Os seus temas som a solidón, a melancolía, o amor homosexual e o desexo de um ideal impossíbel. Em quanto ao estilo, expressa-se de um modo introvertido e a miúdo amargo, utilizando formas clássicas como as décimas e as quartetas, ademais de formas modernas de verso libre ou verso branco. O seu primeiro libro foi “Perfil del aire” (Málaga, 1927, mais tarde reeditádo como “Primeras poesías”. Depois publicou “Égloga, elexía, oda” (1927-1928); “Un río, un amor” (1929); com unha certa influênça surrealista anotamos “Los placeres prohibidos” (1931) e “Donde habite el olvido” (1932-1933), cuxo título tomou de Bécquer; “Invocaciones” (1934-1935); “Las nubes” (1937-1938) sobre o tráxico destino do castelhano; “Como quien espera el alba” (1941-1944), sobre a dor do exílio; “Vivir sin estar viviendo” (escrito en 1944-1949); e “Con las horas contadas”, que completa a ediçón de 1958 de “La realidad y el deseo” (México) e “Desolación de la quimera”, que ataca a poetas como Guillén, de quem nega ter influênça algunha, a pesar de que anteriormente a tinha aceitado. Trata-se do seu melhor libro, aínda que a miúdo exacerbadamente amargo. Escrebeu também, em prosa, “Ocnos” (Londres, 1942; Xalapa, 1963) e “Variaciones sobre tema mexicano” (México, 1953). Traducíu a Hölderlin e a Shakespeare. Escrebeu “Estudios sobre poesía española contemporánea” (1957) e “Poesía y literatura” (1960; Barcelona, 1964), em dous volûmes, o primeiro dos quais incluie um estudio sobre a sua própria obra: “Historial de un libro”. “Tres narraciones” contem os contos “El viento en la colina”, “El indolente” e “El sarao”. As “Poesías completas” forom publicadas em 1975 e o seu “Epistolario inédito” em 1981.
CERNA, Ismael (Hacienda de El Paxte, Chiquimula, 1856 – 1901). Poeta e autor teatral romântico de nacionalidade guatemalteca. Admirador de Hugo, Lamartine e Byron. Abandonou sucessivamente as carreiras de filosofía, medicina, leis, teoloxía e a carreira das armas. A sua família passou à clandestinidade durante o rexíme do xeneral Justo Rufino Barrios. Cerna passou a residir no El Salvador durante algúm tempo. Em 1878, estando prisioneiro, escrebeu o seu famoso poema “En la otra cárcel”, no qual atacaba a Barrios e que depois foi incluído no libro “Poesías” (Santa Ana, El Salvador, 1901?). A sua obra teatral mais ambiciosa é “La penitenciaría de Guatemala” (Guatemala, 1891), que consta de três actos em verso, nos que se mostra a situaçón política do país. O êxito obtído com esta obra, levou-o a escreber “Vender la pluma” e “La muerte moral”, cuxos manuscriptos están hoxe perdidos.
CERDÁ Y RICO, Francisco (Castalla, 1739 – 1800). Investigador alicantino e editor de textos medievais e do “Siglo de Oro”, como a “Crónica de Moncada” e os escritos de fray Luis de León, Sepúlveda, González de Salas e Cervantes de Salazar.
CEPEDA SAMUDIO, Álvaro (1926). Novelista e contista colombiano, que é considerado no seu país, xunto a García Márquez, Rojas Cerazo e Alberto Sierra, um dos melhores escritores de ficçón contemporâneos. “Todos estamos a la espera” (1954) é unha visón do home contemporâneo perdido na xungla urbana que el mesmo criou. Obra desagradábel, tensa e ácida, utiliza a história como unha alegoria da crescente tecnoloxizaçón e deshumanizaçón da nossa época. “La casa grande” (1962) é um românce no qual reconstruie o passado dunha família a través da sua correspondência.
CELA TRULOCK, Camilo José (Padrón, Corunha, 1916). Novelista, contista, poeta, escritor de libros de viáxens e “tremendistas”. Unha das suas melhores obras foi “La familia de Pascual Duarte” (1942), que marcou unha nova direcçón à narrativa espanhola da póstguerra pola sua sobriedade, concissón e dramatismo. Outras novelas importântes som “Pabellón de reposo” (1944), “Nuevas andanzas y desventuras de Lazarillo de Tormes” (1944), a excelente novela neorrelista “La colmena” (Buenos Aires, 1951), que descrebe a vida interna de um café e os seus arredores no Madrid de 1943; “Mrs. Caldwell habla con su hijo” (Barcelona, 1953), em que unha mullher xá senil chora o seu filho morto; “La catira” (Barcelona, 1955), subtitulada “Historias de Venezuela”, na qual incorpora palabras utilizadas nesse país, para narrar unha história alí passada (tal qual Valle Inclán fíxo em Tirano Banderas); “Tobogán de hambrientos” (Barcelona, 1962), Vísperas, festividad y octava de San Camilo del año 1936 en Madrid” (1969), sobre o proletariado madrileño durante os inicios da guerra civil. Entre os seus contos citaremos “Esas nubes que pasan” (1945), “El bonito crimen del carabinero y otras invenciones” (1947), “El gallego y su cuadrilla” (1951), “El molino de viento y otras novelas cortas” (Barcelona, 1956), que foi vista como unha versón provinciana de “La colmena”; “La familia del héroe” (1965); “Viaje a USA” (1967) e “Nuevas escenas matritenses” (1965-1966, 7 volûmes), que som esperpentos de humor negro. Os seus libros de poemas som “Pisando la dudosa luz del día”, escrito em 1936, mas publicado em 1945 e “Cancioneiro de la Alcarria” (1948). Dos seus libros de viáxes destacam: “Viaje a la Alcarria” (1948), brilhante série de esboços; “Del Miño al Bidasoa” (1952); “Primer viaje andaluz” (1959); “Viaje al Pirineo de Lérida” (1965); “Madrid” (1966); e “Barcelona” (1970). As suas “Obras completas” aparecerom em 1972 (8 volûmes). Como editor, fundou unha das revistas mais importântes da España, “Papeles de Son Armadans”. Em 1983, apareceu “Mazurca para dos muertos”.
CEJADOR Y FRAUCA, Julio (Zaragoza, 1864 – 1927). Crítico literário, historiador e professor da Universidade de Madrid. As suas obras mais importântes som “Tesoro de la lengua castellana” (1908-1914) e a “Historia de la lengua y la literatura castellana” (1915-1920, 14 volûmes), mas também realizou unha grande quantidade de ediçóns de clássicos espanhois como Gracián, Mateo Alemán, Quevedo e o arcipreste de Hita. Os seus ensaios e novelas caíron num xusto esquecimento. Outros trabalhos seus forom “Fraseología y estilística castellana” (1921 – 1925, 4 volûmes), “La verdadera poesía popular castellana” (1921-1924) e dous trabalhos que se publicarom depois da sua morte, “Recuerdos de mi vida” (1927) e “Vocabulario medieval castellano, publicado em 1929.
CAVIA, Mariano de (Zaragoza, 1855 – Madrid, 1919). Escritor espanhol. Estudou dereito e cultivou o xornalismo. Em 1880 trasladouse a Madrid, onde colaborou no “El liberal” e, posteriormente, no “El Imparcial” e no “El Sol”. Artígos amenos e lixeiros, abarcando temas muito diversos, desde a tourada à decadência da língua e aos comentários literários.
CATECISMO DO LABREGO. Obra anónima galega, recolhida e publicada em 1888 por V. Lamas Carvajal, que, parodiando os catecismos escolares, denuncia as inxustiças de que sempre forom víctimas os labradores galegos, e o seu âncestral desâmparo.
CATALÀ, Víctor (1869 – 1966). Pseudónimo de Caterina Albert i Paradís, a escritora catalán mais famosa do primeiro terço do século XX. Escrebeu novelas realistas e contos da Costa Brava, assim como obras de teatro e poesía. A sua melhor novela é “Solitud” (1905). Do resto da sua obra podem-se citar “Drames rurals” (1902), “Caires Vius” (1907), “Ombrívoles” (1910), “Un film” (1926), “Viola mòlta” (1950) e “Jubileu” (1951).
CASTRO Y ROSSI, Adolfo de (Cádiz, 1823 – 1898). Erudicto e historiador, que escrebeu sobre os reinados de Felipe II e de Fernando VII. Por algum tempo o seu “Buscapié” pseudocervantino enganou alguns escritores e críticos literários. Escrebeu unha novela picaresca e satírica, “Aventuras literarias del iracundo extremeño don Bartolomé Gallardete” (1831), as histórias das cidades de Cádiz e de Jerez em (1845) e unha útil “Historia de los judíos en España” (1847). Compilou um volûme de “Curiosidades bibliográficas” (1855) e dous de “Poetas líricos de los siglos XVI Y XVII” (1854 – 1857; 1861 – 1865).
CASTRO Y BELLVÍS, Guillén de (Valencia, 1569 – 1631). Dramaturgo da escola de Lope de Vega. Foi durante um tempo capitán de guardacostas e membro fundador da “Academia de los Nocturnos”, baixo o nome de “Secreto”. Em 1623 foi nomeado cabaleiro da Ordem de Santiago. Casou duas vezes: a primeira com a marquesa Gírón de Rebolledo em 1595 e a segunda com Ana Salgado em 1626. A sua aportaçón mais significativa foi a adaptaçón do tema do Romancero ao teatro do “Siglo de Oro”, que chegou à sua cumbre com “Las mocedades del Cid”, obra em duas partes publicada por primeira vez em 1618. Som também adaptaçóns “El conde de Irlos” e “El conde Alarcos”, temas da épica e da novela cabaleiresca. Acreditase que “Los mal casados de Valencia”, unha das suas comédias de capa e espada, sería em parte autobiográfica, na qual recorda certos aspectos do seu desafortunado primeiro matrimónio. “El Narciso en su opinión”, ao parecer exercéu influênça no “El lindo don Diego” de Moreto. Entre as suas obras de corte histórico figuram: “Pagar en propia moneda”, “La humildad soberbia”, “La justicia en la piedad” e “El amor constante”, esta última publicada primeiro baixo o nome “El caballero bobo” em “Doce comedias famosas, de cuatro poetas naturales de… Valencia” (Barcelona, 1609). Adaptou três obras de Cervantes para o teatro; a mais interesante delas é “Don Quijote de la Mancha, que se centra no episódio de Cardenio e Lucinda. As outras som “El curioso impertinente” e “La fuerza de la sangre. Também escrebeu obras de tema mitolóxico: “Progne y Filomena” e “Los amores de Dido y Eneas”. “As suas Obras” forom editadas em 1925-1927 (três volumes). Pode ser que a sua obra fora editada em 1613 ou 1614 clandestinamente, e que a primeira ediçón legal fosse publicada em Valencia em 1618, baixo o título de “Primera parte de las comedias”; a “segunda parte” apareceu na mesma cidade em 1625.
CASTRO, Óscar (Rancagua, 1910 -1947). Poeta, contista e novelista chileno. A característica mais destacada da sua poesía é a delicadeza na expressón do sentimento. O primeiro reconhecimento chegou-lhe ao publicar “Responso a García Lorca” (1936). Abandonou a estéctica de Huidobro e Lorca em “Camino en el alba” (1940) e “Viaje del alba a la noche” (1941). As suas narraçóns surxem também da visón da província: “Huellas en la tierra” (1940), “La sombra de las cumbres” (1944) e “Comarca del jardín” (1953). Castro cultivou a novela com bastânte êxito: “Llampo de sangre” (1950) está âmbientado nas minas de cobre e segue a veta fecunda do realismo máxico hispanoamericano; “La vida simplemente” (1951) mostra a vida de um neno num mundo de brutalidade; e “Lina y su sombra” (1958) retrata a vida e a época de mulher maltratáda polo seu home, um xogador.
Ao modificar a posiçón da cousa, também acostuma mudar a sensaçón. Com o meio acontece outro tanto, o qual se pôm de manifesto nas lentes; se as acercas ao olho, apresentam os obxectos de distinta maneira, que se as alonxas um pouco. O mesmo acontece com o ar. Unha lâmpara, cercana mostra-se uniforme, alargada, inmóvil, pequena, amarela; de lonxe, é redonda, com resplandores em todas as direcçóns, assím como variábel, centelleante e móvil (do qual tomou Aristóteles a sua demonstraçón para probar que os planetas están perto de nós, pois non centellean), grande, clara e sem color. As cousas que están lonxe aparecem escuras e pequenas; as que están demasiado perto, ou non se vêm ou se vêm diferentes de como som. ¿Que vás fazer? Há que manter um termo médio. ¿Onde está esse meio? ¿A dous passos, ou a qualquer outro número determinado? O que está lonxe de nós, aínda que corra muito velozmente, parece mover-se, non obstânte, com relativa lentidón, sobre tudo se o miras desde arriba para baixo ou ao contrario. O que acontece pouco a pouco escapa aos nossos sentidos, como o movimento da linha de sombra de um relóxio de sol. ¿Cómo poderás xulgar com certeza? Tu o ignoras. Eu aínda mais. Mas non é pouco o que este saber importa. Em efeito: de aquí nasce a dúvida perpectua acerca do tamanho das estrelas, para non falar da sua distância, da sua velocidade ou o seu lugar, questóns todas que parecem depender daquela. Pois que o que temos à mán cabe explorá-lo, com certa frequência e mediante diversos sentidos -se tratámos de sensaçóns comúns-, e conhecê-lo de perto com maior certeza. Mas ¿quem pode fazer isto mesmo com aquelas outras cousas? E non só com aquelas: se vés desde lonxe um pau submerxido pola metáde na água, aparecerá partido ou torcido. Dirás que, pesse a tudo, está enteiro, porque xá foi comprobado noutras ocasións. Mas, se estivéra partido, non deixaría em modo algúm de aparecer partido, porque aquí non vale o argumento dos contrários; afirmarás, pola razón anterior, que está enteiro, mas é falso. ¿Que vais fazer, se non podes sacálo da água? Seguirás na dúvida!!
Roma é a cidade “Loba”, “Caput Mundi” ou “Cittá quase-eterna”. O melhor sítio para viver, segundo afirmaba um gringo, mas recomendaba retirar antes todos os romanos. A lenda da fundaçón da cidade, resulta monstruosa para unha pessoa de bom gosto. Unha Vestal foi enterrada viva, e os seus dous filhos abandonados às feras. Na “História da Capital do Mundo”, os dous nenos forom criádos por unha loba maternal, melhor que muitos humanos, e um dos “enfants terríbles” nascidos neste âmbiente de violências, matou o outro em lutas polo poder, o bom e o mau, o belo e o feio, o agradábel e o funesto, unha cidade com duas caras. Unha explêndida e outra desordenada, ruidosa, contaminada e decadente. Roma non necessita recorrer a macábras exhibiçóns, porque tem tanto que ver e admirar, que fascina e cautiva. Os romanos, vivem e amam a vida com paixón, xesticulam constantemente, lançam acerados insultos e levam no seu sangue a arte de sacar proveito a tudo. A estéctica e a representaçón dramática, fán de cada italiano um Divo da Ópera ou do Belcanto, um actor, um poeta e um xénio em potência. James Joyce, afirmaba que os romanos, com tal de ganhar dinheiro, som capazes de ensinar aos turistas, prévio pago, até a mômia da sua avó. Um bom par de zapatos e pernas longas, esquecer o caos da circulaçón, a suxidade das ruas, os carteiristas, os transportes públicos, sempre dotados de um mixto de amor e contrastes. Esquecer os proberbiais maus gobernos, em Roma nada funciona, é como unha meretrix feliniana, maternal, abundante, carinhosa e possessiba.
Os romanos som muito supersticiosos, acreditam igual que os exípcios, que os gatos dán boa sorte e adoram-nos. Aparte disto, Roma está poboáda por fantasmas, espíritos, que deâmbulam polos lugares que habitárom, ou onde morrerom. O fantasma de Dona Olímpia, que muitos dos habitântes do bairro, aseguram habêla visto em noites de bebedeira. Também o phantasma de Lucrécia Borgia, terríbel dama devoradora de homes, non pola boca certamente, costûmaba aparecer xunto do pátio de San Damaso, onde tinha a censurábel manía de os atirar a unha cisterna. ¡¡Histórias de xente maluca!! A Roma clássica em torno ao Coliseo, o Foro, as Termas de Caracalla. Vila Borghesse, o Trastevere (é como um grande mercado), os xelados Fassi, unha das mais velhas casas, é tán fundamental como a mesma “La pasta”. A “Capela Sixtina”, a “Fontana de Trevi”, “Piazza del Popolo”, “Piazza de Spagna”. “La Dolce Vita”, a xente encontra-se na ceia, nunca no xantar, porque o madrugar senta mal. Sábe-se quando começa, mas, nunca quando termina, de feito, nunca acaba, sempre se apráza temporalmente o seu fím definitivo. Depende das ganas que haxa de falar.