Arquivos mensuais: Xuño 2023

GALLEIRA (33)

Non lhe faltam tampouco as suas lendas, especialmente as que apresentam concavidades, que simulam um asento ou cadeira. Nos séculos médios existia em Finisterre, na mesma pedra em que, segundo o viaxeiro alemán xá citado, se viam impressas as marcas do Apóstolo, unha espécie de cadeira na qual estabam sentados San Xoán, San Pedro e Santiago, tendo “diante e aos lados o bravo mar” que os circundaba por três partes. Nas confusas palabras deste escritor, bem se transparenta um antigo e desconhecido uso sagrado da dita pedra, perpectuando-se nela unha curiossíssima tradiçón tocante ao mito do Sol, que naqueles mares, se oculta e morre nas turbulentas ondas do cabo. “Dous dias antes de chegar à referida pedra por mar, os marchantes e peregrinos impelidos polo vento e as correntes, ván à estrelar-se contra a rocha. Ningúm deles volta a ver a sua pátria. Aquí pois, acaba a áuga e a terra.” É dizer, aquí acaba o mundo, aquí começam as eternas sombras do Erebo! De igual importância que a de Finisterre é a titulada “A seda d’os reis”, que se atopa nos montes de Manín (Ourense), non só por se sentarem nela os reis de Espanha e Portugal e cada um no seu território, senón porque é de suspeitar que repousa esta tradiçón noutra mais lonxána, fonte e orixem talvés doutra non menos notábel que refére o P. Castro e toca o fabuloso Gatelo, de quem escrebe o nosso douto franciscano, que habendo arribado à Corunha e fundado um reino, “para fazer-se mais temido e mais respeitado o seu solio, fixo-o de unha pedra de extranha corpulência. Decia que aquela pedra estaba fadada polos deuses, que de ela dependia a conservaçón da sua coroa e de quantos desexásem igual fortuna”.

MANUEL MURGUÍA

DAVID HUME (DO CONCEITO DE LIBERDADE)

O que sucede, pois, com a liberdade humana, essa suposta propriedade presente no nosso interior? Dentro deste determinismo metodolóxico que Hume defende, só há dous sentidos válidos do termo “liberdade”. Em primeiro lugar, a “liberdade de espontaneidade”, que define como “um poder de axir ou non axir de acordo com as determinaçóns da vontade, isto é, se decidirmos ficar quietos, podemos fazê-lo, e se nos decidirmos mover, também o podemos fazer”. Trata-se, claramente, da liberdade que possuem todos aqueles que non están presos, acorrentados, etc… Ou sexa, é a liberdade de executar ou realizar os nossos desexos ou intençóns. Para Hume, o seu oposto seria a violência ou a coerçón física, embora sendo um pouco mais xenerosos pudéssemos admitir (e deveríamos fazê-lo) que, neste sentido, a pobreza também nos torna menos libres, pois impéde-nos de cumprir muitos dos nossos desexos e que, pelo contrário, a riqueza ou a saúde aumentam a marxem da nossa liberdade. Existe, em segundo lugar, outro significado lexítimo de “liberdade”: a certa independência que sentimos na mente ao passar ou non passar da ideia de unha causa à de um efeito (ou ao contrário). Segundo esta acepçón, a liberdade é unha mera sensaçón de indeterminaçón mental, a indeterminaçón de non saber o que vai acontecer; non saber prever um acontecimento futuro ou conhecer a causa de algunha cousa que aconteceu. Muitas vezes, de facto, somos incapazes de explicar ou prever a conducta das outras pessoas, mas em inúmeras ocasións também nos sentimos perdidos quando temos de prever determinados comportamentos dos obxectos que nos rodeiam. Non posso saber quando cairám as folhas da árbore que vexo da minha xanela. É outono e em algum momento o farám, mas intervênhem tantas variábeis que non o posso prever com precisón. Non se trata de pensar que é preciso ter em conta que as folhas som libres. A nossa experiência é sempre limitada, e tal como os acontecimentos dificilmente previssíbeis (ou de momento imprevissíbeis) do mundo natural non som senón a ocasión de iniciar novas investigaçóns científicas que pensamos que nos permitirám descobrir as causas desses fenómenos que tanto nos surprehendiam, quando somos incapazes de prever ou explicar a conducta de unha pessoa, quando nos sentimos perplexos, isso debe levar-nos a concluir non a ausência de causas dessa conducta, non que estamos perante seres que possuem unha qualidade especial, “a liberdade”, mas a obrigaçón de procurarmos unha familiaridade mais completa com a disposiçón, os motivos e as circunstâncias desse indivíduo. Assim, por exemplo, pode surprehender-nos que unha pessoa que possui unha disposiçón amábel responda de forma mal-humorada a unhas palabras nossas. No entanto, unha investigaçón posterior revela-nos que sofría de unha terríbel dor de dentes ou que non comia há muito tempo. A sua conducta descortês ficou explicada. Isto é, encontrámos a sua causa. Qual é a conclusón que Hume extrai desta reelaboraçón do significado do conceito de “liberdade”, que xá non se apresenta como unha misteriosa qualidade do axente, mas como a mera liberdade de axir, ou como a nossa incapacidade de prever ou explicar um acontecimento? Pois non há qualquer impedimento metodolóxico para construir ciências humanas em tudo equivalentes às ciências naturais. Em ambos os casos, a única cousa que podemos fazer é tentar identificar as causas dos acontecimentos (as chamadas normalmente “naturais” ou as referentes ao indivíduo ou à sociedade) através da observaçón cuidadosa de regularidades de sucessón. A filosofia natural recorre à experimentaçón. Non é probábel que a filosofia moral possa recorrer ao mesmo procedimento, mesmo que sexa apenas porque, quando os suxeitos se sentem observados, é muito provábel que mudem de conducta. Mas a dificuldade non é insuperábel, xá que podemos recorrer ao simples olhar atento para a vida humana, algo para o qual o estudo da história, pode dar unha axuda inestimábel.

GERARDO LÓPEZ SASTRE

HOMENÁXEM A ALEJANDRO VIANA (13)

O SERE

Tras as primeiras semanas en Burdeos, Alejandro Viana trasládase a París e instálase no Hotel de La Bertha, na Rue Darcet. Negrín e Tafall deciden nomealo xefe da Sección de Emigración do SERE, que se ocupará de xestionar e organizar as expedicións de refuxiados cara aos países de acollida. Viana convértese nun dos principais dirixentes do SERE e responsábel da sección máis relevante do servizo, encargada dunha actividade trascendental: a organización do frete de barcos para trasladar os refuxiados a outros países nos que poder refacer as súas vidas. Viana asume a responsabilidade de confeccionar as listaxes de exiliados que evacuar, conseguir os visados e pasaportes dos países de destino, contratar os barcos e xestionar as pasaxes. Ten, ademais, que obter os permisos de residencia ou recoñecementos de nacionalidade, organizar a viaxe dos refuxiados até os portos de embarque, xestionar o reagrupamento dos que foran separados ao cruzar os Pirineos, e, por último, conséguelles roupas, alimentos e aloxamento durante a espera no porto, avalía as súas opcións de traballo nos países de destino e facilítalles as axudas para iniciar unha nova vida. Tras a súa designación, Viana rodéase axiña dos seus amigos. Luciano Vidán, Celina San Martín e Pastor Candeira incorpóranse de inmediato á Sección de Emigración e depois faino Isabel Napal, como mecanógrafa de Viana. A afillada de Vidán, Mercedes Orgaz, tamén se une de inmediato ao SERE. “Estaba constantemente en contacto por correspondencia con Celina e Luciano e con Viana. Recibín unha carta de Viana dicindome que se formara o SERE sostido polo Goberno español. Entón díxome que se conseguía chegar a París alí tiña emprego, aclarándome que non podía organizarme o traslado. Celina e Luciano estaban con el, ela como secretaria e el encargándose dos pasaportes. Isto foi no mes de abril. Pouco despois cheguei en tren a París, un taxi que me levou até o SERE, subín ao primeiro piso e atopeime con Celina e Viana. O meu traballo foi administrativo. Tiña que realizar todos os trámites necesarios que se cursaban ás autoridades e ás navieiras tratando de embarcar españois exiliados. Para poder moverme por Francia, Viana presentara unha listaxe de funcionarios do SERE nunha solicitude á Prefectura de París pedindo que lles deran un “laissez passer” que lles permitira permanecer na capital até que puideran ser incluidos nun embarque.” En realidade, para desfrutar desa liberdade de movementos, a embaixada de México expídelles a Viana e ao persoal do SERE un documento de identidade cun visado especial do Ministerio de Interior francés.

ROBERTO MERA COVAS

DESCARTES (A LIGAÇÓN MERSENNE)

Como localizar Descartes, católico mas moderno, neste denso tabuleiro ideolóxico? Unha das chaves para o fazer é a sua relaçón, desde o início da década de 1620 (coincidindo com as suas viaxens), com Marin Mersenne, um xovem teólogo interessado por matemática que também tinha estudado em La Flèche e que gozava de um enorme prestíxio entre os seus correlixionários. O “padre Mersenne” punha em contacto epistolar e acolhia na sua casa de Paris os melhores matemáticos do seu tempo: Fermat, Gassendi, Roberval, Beaugrand, Descartes e a criança prodíxio Blaise Pascal (mais tarde, rival de Descartes no terreno filosófico). Na práctica, exercia um papel similar às actuais redes sociais e fóruns virtuais. Tal como Beeckman, estimulou Descartes nos seus trabalhos e manteve-o ao corrente dos avanços na “nova ciência” que se faziam na Europa (especialmente os de Galileu). Mas, talvez de forma mais importante ainda, informou-o acerca da postura oficial da Igrexa e defendeu-o de qualquer acusaçón de herexía. Se Mersenne se destacou por algunha cousa foi por tentar filtrar a nova física matemática de qualquer resquício esotérico de maxía, cabala ou alquimia. Por isso, tornou-se no flaxélo do pensamento renascentista que dava as suas últimas estocadas no alvor do século XVII (destaca-se, por exemplo, o seu feroz ataque contra Robert Fludd, um místico inglês que simpatizava com a seita “Rosa-cruz” e cuxos escritos Mersenne ridicularizou perante os olhos do público durante a década libertina. Descartes e Mersenne tinham unha opinión similar: a nova ciência era compatíbel com o catolicismo e debia inclusive ser promovida a partir dele a fim de separá-la de qualquer reducto obscurantista e heréctico. De certa forma, Mersenne era suficientemente intelixente para ver a necessidade de unha “Nova Aliança” entre a relixión e o conhecimento da natureza que substituísse o agonizante edifício tomista. Mas para que a Igrexa tolerasse esta nova concepçón “responsábel” da ciência, era necessário separar claramente a física da teoloxía, xustamente o que non acontecía no pensamento esotérico, no qual se misturava continuamente o natural com o sobrenatural (os factos com as intençóns) num retorno ao dinamismo e ao animismo antigos.

ANTONIO DOPAZO GALLEGO

O VINHO (15)

A VIDEIRA CHENIN BLANC

A Chenin Blanc é unha variedade, na qual a mediana qualidade está xeralmente garantizada. Na rexión do Loira, pode dar vinhos brancos de guardar, nos que a acidez xuvenil evoluciona para unha madurés dunha suavidade complexa e voluptuosa. A Chenin Blanc é unha variedade muito versátil. A idade desempenha também um papel importante, poucos vinhos brancos albergam unha lonxevidade comparábel à destes vinhos melosos de Chenin, quando se consegue unha boa colheita. É unha videira recomendada para os vinhos de colheita tardía, e para a podredûme nobre (Botrytis Cinerea).

SITIOS ONDE SE PODE ENCONTRAR

baixo conteúdo alcohólico e o seu elevado nível de azúcar residual. Para Baudouin, um saudábel respeito polas vinhas velhas e polo terroir da propriedade, importam muito mais que as normas de denominaçón, que impulsarom a outros enólogos menos conscientes a elevar o nível de alcohol xuntando azúcar. Em 1997 elaborou-se um “Après Minuit” de sonho a partir da segunda colheita, com um potencial alcohólico de 28,4 gráus, que tardou aproximadamente um ano a fermentar. Com 373 g/l de azúcar residual, alberga unha riqueza excepcional e unha grande concentraçón de notas de cítricos e outras frutas e, como o seu nome suxére, tem que disfrutar-se num âmbiente de tranquila contemplaçón e camaradaria.

.

Em 1957 Jean Baumard comprou seis hectáreas em Quarts-de-Chaume. O nome é de orixem medieval. Quando os monxes da abadía de Ronceray, em Angers, alugabam vinhas na aldeia de Chaume, o pago era feito com a melhor quarta parte da colheita, que invariabelmente era a de Quarts-de-Chaume. A zona obtívo a sua própria subdenominaçón em 1954. Os vinhos tenhem unha pureza e unha estructura enormes, com um nervo inconfundíbel, sobre tudo nos melhores anos, como 1990. Nesta clássica colheita em Layon, o vrán foi seco e caloroso, e também fixo calor em Septembro e Outubro; os nevoeiros matutinos criárom as condiçóns ideais para botrytis, que afectou ao 80% da colheita. Em Baumard só se vendimam à mán as uvas Chenin Blanc excessivamente maduras ou com botrytis; logo som levadas rapidamente para a adega em caixas pouco profundas, para manter as uvas intactas e evitar a oxidaçón. Domaine Baumard utiliza unha prensa neumática desde 1966, e isto, xunto com a fermentaçón a temperatura controlada em tanques de inox, explica a frescura do vinho e a sua puríssima expresón da fruta e do terroir.

.

Quatro anos depois Coulée de Serrant funcionaba segundo os princípios biodinâmicos e assím continua. Os monxes cistercienses prantarom as sete hectáreas do vinhedo do Clos de la Coulée de Serrant em 1130. Pese a tratar-se de unha só finca situada em Savennières, posee a sua própria denominaçón. A colheita de 2002 é de côr ouro palhiço, com um aroma opulento e meloso. O seu aspecto e o seu aroma suxérem um vinho doce, e desde logo sabe botritizado, com boa lonxitude, mas na realidade é seco. Os vinhos podem permanecer frescos e desarrolham-se até unha semana depois de abertos. Clos de la Coulée de Serrant pode resultar magnífico, mas a viticultura de Joly peca de unha inconssistência notoria. Às vezes elabora vinhos somente correctos durante boas colheitas, ainda assim é capaz de destacar em anos medíocres.

LÉRIA CULTURAL

GRAMSCI (A FICÇÓN DE UNHA VONTADE XERAL)

A estabilidade política atinxe-se, portanto, quando unha classe social conquistou a hexemonia sobre o resto da sociedade. Isso implica que a populaçón apenas obedece, porque xulga estar a obedecer aos seus próprios interesses. Obedece, portanto de modo voluntário. Ao mesmo tempo, o aspecto ideolóxico da questón é crucial: a hexemonia exerce-se, fundamentalmente, apropriando-se daquilo a que costumamos chamar o “senso comum”. É lá, no senso comum da populaçón, que se produz a secreta mutaçón dos interesses particulares em interesses xerais da colectividade. É por isso que os marxistas repetiram tanto que a ideoloxia de unha sociedade é sempre a ideoloxia da classe dominante. Aquilo a que Althusser chamou “o maciço ideolóxico” resulta um conxunto de evidências que remetem unhas para as outras, nunha confusón de imaxens e representaçóns que é imprescindíbel para poder desenvolver-se na vida, embora ao mesmo tempo nos oculte a verdadeira realidade estructural na qual estamos a viver. A ideoloxia revela e oculta ao mesmo tempo. Permite-nos “reconhecermo-nos”, mas é um obstáculo para “conhecer”. Pois bem, Gramsci foi quem melhor nos fez ver a importância política de lutar a esse nível ideolóxico. É aí que se disputa aquilo a que poderíamos chamar “a ficçón de unha vontade xeral”. Falamos de “ficçón” porque, como estamos a ver, nada garante que a unha classe social lhe possa corresponder de “iure”, “de xustiça”, o papel de representar a sociedade no seu conxunto. Ora, o certo é que a classe social que conseguir fazer-se passar por tal terá a vantaxem de se fazer obedecer sem necessidade de recorrer à coerçón ou à violência. Assim, a luta política é, antes de mais, unha luta pola hexemonia, unha luta, portanto, por se instalar no sentido comum da populaçón de maneira a que os interesses próprios se fagam passar polos da vontade xeral.

CARLOS FERNÁNDEZ LIRIA

LITERATURA CLÁSSICA LATINA (ESCRITORES NA POLÍTICA)

Os leitores aos quais se dirixíam esta clásse de obras técnicas revisadas anteriormente eram romanos influêntes interesados profesionalmente nos temas tratados. Os autores, ricos homes também eles, haberíam velado em primeira instância pola multiplicaçón e circulaçón de copias. Non existiam “direitos de autor” e a simples ideia de que um autor podía fazer algo de dinheiro e menos ainda viver de escreber prosa, tería parecido extranha a todos e a muitos tal vez equivocada. Naturalmente estas circunstâncias obstaculizaron o desarrolho de unha literatura em prosa dirixída a um público mais âmplo sobre temas menos especializados em carácter ou de alcance mais ambicioso que técnico. O tema de maior interesse potencialmente e de mais longo alcance era a história de Roma e a política contemporânea: toda a fisionomía do pensamento romano, o carácter da constituiçón e o carácter caleidoscópico da historia do século anterior impossibilitaban à xeraçón dos Gracos a separaçón neta do estudo do passado e do presente em xéneros diferêntes. Incluso a finais do século, os varios cabos que formabam a corda da historiografía romana non só eram entón cabos. Mentras que pode considerarse que certos temas forom compartidos por escritores tán diferêntes como Ennio e Catón, Fabio e Celio Antípatro, por exemplo, unha importancia do individual e a sua própria relaçón a través da “virtus” à extensa família que era a “res publica”, a finais do século II a. C., quedabam abertas questóns fundamentais de método, ênfase e presentaçón. Deste modo, ao falar de “história”, de feito estaremos tratando com cabos e para que podamos apreçar a sua “textura”, será necessário comentar primeiro alguns tipos de obras que se consideram manifestos ou memórias políticas. No mundo grego existíu durante largo tempo a costûme de que os autores dirixíram poemas, historias e obras técnicas a um patrón ou amigo, de modo que a obra podía adquirir apariência privada de carácter didáctico. No século II falamos do mesmo na literatura latina. Lucilio dirixíu varios dos seus poemas a amigos como epistolas em verso. As “Didascalica” de Accio dirixíam-se nominalmente a um tal Bebio e a historia da Segunda Guerra Púnica de Celio Antípatro estaba dirixída a Elio Estilón. Escrita durante as últimas décadas do século II, foi a primeira história em prosa na que o autor trataba de endoçar a sua instruçón com os encantos da exposiçón rectórica. Parece que seguía o exemplo da pior clásse de historiador helenístico e o seu estilo implicaba a ruptura da ordem natural das palabras, para lograr efeitos rítmicos, que se condenou depois com razón. Está claro que Cecilio tinha em mente um público mais âmplo e a sua dedicatória a Elio Estilón é só unha fórmula literária. Noutras obras, non obstânte, o uso da forma epistolar ou a dedicatória non era unha mera convençón. Como ví-mos, varias das obras menores de Catón estabam dirixídas a Catón Liciniano (entre elas “cartas” sobre rectórica, medicina. e incluso varios libros sobre agricultura). Um século mais tarde, o “Commentariolum petitionis”, atribuido com razón ou equivocadamente ao irmán de Marco, Quinto Cicerón, esta na forma de unha carta privada na que este da a Marco Cicerón conselhos com ocasión da sua presentaçón para o consulado em sessenta e três antes de Cristo. Desde a década do 120 a. C. há extractos de unha carta política similar escrita por Cornelia a seu filho Gayo Graco, disuadíndo-o do seu plano de presentar-se à eleiçón de tribuno no 123 a. C. A autenticidade do documento foi muito discutida ainda que sem demasiada razón. É de especial interesse que, se resulta autêntica, trata-se da primeira obra conservada em prosa, em qualquer fala, escripta por unha mulher.

E. J. KENNEY E W. V. CLAUSEN (EDS.)

ALTHUSSER (O REMÉDIO É A VIOLÊNCIA)

A incúria dos colonos e dos indíxenas, assim como a própria beneficência da natureza que a tornaba possíbel, eram também um obstáculo para o desenvolvimento da indústria de esperma de baleia. Falando mais adiante da grande abundância de cachalotes nas costas do Pacífico e lamentando que os habitantes das colónias espanholas non aproveitassem as vantaxens que, para a sua pesca, teriam sobre os ingleses e os norte-americanos (Xá estes para chegar ao Pacífico, tinham ainda, naquela altura, de contornar o continente e a partir do Atlântico), comenta: “Non é a falta de braços que poderia impedir os habitantes do México de se dedicarem à pesca do cachalote; duzentos homes bastariam para armar dez barcos de pesca e recolher anualmente perto de mil toneladas de esperma de baleia; esta substância poderia ser no futuro um artigo de exportaçón quase tán importante como o cacau de Guayaquil e o cobre de Coquimbo. No estado actual das colónias espanholas, a incúria dos habitantes é um obstáculo para a execuçón destes proxectos. De facto, como se podem encontrar marinheiros que queiram dedicar-se a um ofício tán duro, a unha vida tán miserábel, como é a dos pescadores de cachalote? Como encontrá-los num país onde, segundo a opinión do pobo comum, o home é feliz só por ter bananas, carne salgada, unha rede e unha guitarra? A esperança de lucro é um estímulo muito débil, nunha zona onde a benéfica natureza oferece mil meios de procurar unha existência cómoda e tranquila, sem se afastar do próprio país nem lutar com os monstros do Oceano”. (Sánchez Ferlosio, idem) Para conxunturas como esta, de nada serve, como vimos, xerar unha oferta de trabalho “ad hoc”, importando operários das metrópoles, pois, mal desembarcam, non lhes é difícil obter unha rede ou unha guitarra e alimentar-se de bananas e de carne salgada. Este tipo de vida pode parecer o que quer que sexa, mas ninguém que tenha lido “Moby Dick” preferiria embarcar xuntamente com o capitán Ahab de serviço para perseguir cachalotes até ao outro extremo do mundo. A Humboldt non lhe escapa o tipo de “remédio” que sería preciso aplicar para restaurar aquilo que todos os senhores Peel das colónias tinham deixado esquecido nas suas metrópoles: Nas colónias espanholas ouve-se repetir com muita frequência que os habitantes das “terras quentes” non sairám da apatia em que há séculos están submersos até que unha “certidón real” mande destruir os bananais. Na verdade, o “remédio” é violento e os que o proponhem com tanto ardor, xeralmente non tenhem maior actividade do que o pobo comum, que querem fazer trabalhar, aumentando a massa das suas necessidades. Esperemos que a indústria progrida entre os Mexicanos, sem que sexam usados métodos tán destructivos. (Sánchez Ferlosio, idem)

CARLOS FERNÁNDEZ LIRIA

HETERODOXOS (ARRIO)

Da saudábel e enérxica influênça de Osio no ânimo de Constantino, responde a lei de “manumissionibus in Ecclesia”, a el dirixida, que se pode ler no código Teodosiano. Maior perígo que o do cisma de Donato foi para a Igrexa a heresía de Arrio, presbítero alexandrino, cuxa história e tendências será exposta quando cheguemos à época visigoda. Aquí basta recordar o que todo o mundo sabe, é dizer, que Arrio negaba a divindade do “Verbo” e a sua consubstancialidade com o “Pai”. Osio foi enviado a Alexandría para acalmar as disenssóns entre Arrio e Santo Atanasio, non conseguíu reduzir a Arrio e decidíu-se pola celebraçón de um concílio. Xuntárom-se estes em Nicea de Bitinia o ano 325, com a assistência de 318 bispos, presididos polo mesmo Osio, que é o primeiro em firmar, depois dos legados do papa, desta maneira: “Hosius episcopus civitatis Cordubensis, provinciae Hispaniae, dixit: Ita credo, sicut superius dictum est. Victor et Vincentius presbyteri urbis Romae pro venerabili viro papa et Episcopo nostro Sylvestro subscripsimus, etc…” Aquel concilio, o primeiro dos ecuménicos, debe ser tído polo feito mais importânte dos primeiros séculos cristáns, em que tanto abundarom as maravilhas. Víu-se à Igrexa sacar incólumne da aguda e sofística dialéctica de Arrio o tesouro da sua fé, representado por um dos dogmas capitais, o da divindade do “Logos”, e assentá-lo sobre fundamentos firmíssimos, formulando-se em termos claros e que cerrabam a porta a toda anfiboloxía. A Igrexa, que xamais introduz nova doutrina, non fixo outra cousa que definir o princípio da consubstâncialidade tal como se lê no primeiro capítulo do Evanxélio de San Xóan. A palabra “homoousios” (consubstâncial), empregada a primeira vez polo Niceno, non é mais que unha paráfrase do “Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. O cristianismo non variou nem variará nunca de doutrina. ¡Que gloria cabe ao nosso Osio por haber dictado a profissón de fé de Nicea, símbolo que o mundo cristán repite hoxe como regra de fé e norma de crênça! “Acreditamos em um Deus, Padre omnipotente, criador de todas as cousas vissíbeis e invissíbeis, e em Xesucristo, filho de Deus, unixénito do Pai, isto é, da substância do Pai, Deus de Deus, luz de luz, Deus verdadeiro de Deus verdadeiro, nascído, non feito, “homoousios”, isto é, consubstâncial ao Pai,por quem forom feitas todas as cousas do céu e da terra…” Que Osio redactou esta admirábel fórmula, modelo de precisón de estilo e de vigor teolóxico, afirma expressamente San Atanasio. Foi subscrípta por 318 bispos, abstendo-se de fazê-lo cinco arrianos somênte. Em alguns cánones disciplinários do concilio Niceno, especialmente no terceiro e no décimo oitávo, parece notar-se a influênça do concilio Iliberitano, e polo tanto a de Osio.

MARCELINO MENÉNDEZ PELAYO

BERKELEY (A CIÊNCIA, MOTOR DO EMPIRISMO)

O século XVIII é o século da curiosidade, das viaxens e do comércio marítimo. As espécies exóticas som exhibidas nos xardíns botânicos, os obxectos procedentes de outros lugares fascinam e fomentam a curiosidade. Tudo se dá num ambiente de mudança social que implica abordaxens mais abertas e inovadoras. Há um terreno óptimo para o desenvolvimento da ciência, que tem, aliás, um referente incomparábel, Isaac Newton, que exerceu unha influência transcendental no desenvolvimento do pensamento científico do Ocidente. Newton representa a pergunta polo lugar que ocupa o ser humano no cosmos e a resposta à incógnita do universo, dado que o facto de se poder abarcar o universo nunha fórmula matemática estimulava a ousadia dos investigadores. O impressionante triunfo da ciência de Newton obedeceu à sua capacidade de sintetizar os avanços da física e da matemática na investigaçón natural. O enciclopedista D’Alembert afirmou que o triunfo de Newton consistiu em “introduzir a xeometria na física para dar lugar, através da combinaçón da experiência e do cálculo, a unha nova ciência exacta, profunda e resplandecente”. O legado de Newton foi um sistema do mundo -a que tán só Berkeley teve a audácia de se opor, como veremos- e unha forma de fazer ciência. Alguém dá mais? Também Robert Boyle (1627-1691), químico, filósofo natural e teólogo, admirado por Berkeley, contribuiu para assentar o novo universo mecânico com unha pitada de cepticismo e unha proposta que consistia em libertar a fé do fanatismo e a ciência do dogmatismo ao submeter qualquer conclusón ao processo de experimentaçón. O seu tratado “O Químico Céptico” evidência o caminho que tinha de percorrer a partir do espaço newtoniano. Ambos, Newton e Boyle, iniciaram, a partir do conhecimento científico, o esforço para conciliar a fé com a ciência moderna, que non foi possíbel no sul da Europa, onde a Igrexa católica, no processo contra Galileu, ganhou a batalha, mas perdeu a guerra, xá que a hostilidade a que nessas paraxens a ciência foi submetida pelo catolicismo provocou a deslocaçón da investigaçón científica para os países do norte. Alguns autores defendem que a referida perseguiçón foi unha das causas do posterior desenvolvimento industrial dessa parte da Europa.

LUIS ALFONSO IGLESIAS HUELGA

.

BREVE HISTÓRIA DE QUASE TUDO (17)

NOS ÂMBITOS DE PLUTÓN

Non há dúvida de que Plutón non tem um comportamento parecido com o dos outros planetas. Non somente é pequeno e obscuro como apresenta movimentos tán variábeis que ninguém pode prever onde estará daqui a um século. Enquanto os outros planetas apresentam unha órbita mais ou menos no mesmo plano, a órbita de Plutón arrebita, por assim dizer, para fora do alinhamento a um ângulo de 17 graus, como a aba de um chapéu atrevidamente levantada. Tem unha órbita tán irregular que, nalguns dos seus traxectos solitários em torno do Sol, acaba por ficar mais perto de nós do que o próprio Neptuno. De facto, durante a maior parte dos anos 1980 e 1990, Neptuno foi o planeta mais distante do sistema solar. Só em 11 de Febreiro de 1999 é que Plutón voltou à faixa exterior, para aí permanecer nos próximos 228 anos. Portanto, se Plutón for de facto um planeta, non há dúvida de que é muito estranho. É minúsculo: tem apenas 0,25 % por cento da massa da Terra. Se o colocarmos em cima dos Estados Unidos, non cobre nem a metade dos 48 estados da parte inferior. Só isto xá o torna bastante anómalo; significa que o nosso sistema planetário consiste em quatro planetas rochosos interiores, mais quatro xigantes gasosos exteriores, e unha bola de xelo diminuta e solitária. Além disso, temos todas as razóns para supor que muito em breve descobriremos outras esferas xeladas ainda maiores no mesmo espaço. E entón é que vamos ter problemas. Depois de Christy ter detectado a lua de Plutón, os astrónomos começarom a observar com mais atençón esse lugar do cosmos, e, em Dezembro de 2002, xá tinham encontrado 600 novos Obxectos Transneptunianos, ou Plutinos. Um deles, a que chamarom Varuna, é quase tán grande como a lua de Plutón, e agora os astrónomos acham que pode haber bilións destes obxectos (entre eles unha espécie de boneco de pedra chamado “Nova Thule”). O problema é que, como som muito escuros, som difíceis de detectar. Em xeral, tenhem um albedo, ou taxa de reflexón da luz, de apenas quatro por cento, o mesmo que o de um pedaço de carvón -sendo que estes “pedaços de carbón” estám a mais de seis mil milhóns de quilómetros de distância.

BILL BRYSON

HANNAH ARENDT (OS DIREITOS DOS OUTROS)

Os “direitos dos outros”, das pessoas expulsas da comunidade política e, portanto do reconhecimento mútuo, som os que están em xogo na própria definiçón do Estado-naçón, nos requisitos que se estabelecerem para reconhecer a pertença em termos de cidadania. O que aconteceu no período entre as duas guerras, considera Hannah Arendt, é que a naçón ganhou a xogada ao Estado, afirmando critérios de pertença em redor da identidade colectiva étnica e excluindo aqueles que non se enquadravam nesses critérios. Por isso, todos os elementos que vimos arrastam problemas non resolvidos, para os quais se apresentará unha soluçón totalitária. A existência de refuxiados e apátridas non é em si própria totalitária -non há motivos para que o sexa-, como non o som os movimentos nacionalistas tribais ou a expansón imperialista económica. Mas esses elementos xerarám “soluçóns” que xá continham características totalitárias, como a violência exercida contra grandes grupos populacionais ou a privaçón de direitos em massa. O problemático legado de “correntes subterrâneas da História” do século XIX aflorou de forma violenta quando um partido totalitário no poder entendeu que, na verdade, as condiçóns para tornar efectiva a máxima totalitária “tudo é possíbel” xá existiam e tinham sido aceites pola sociedade.

CRISTINA SÁNCHEZ

GALIZA PARA COMÊ-LA (ENFARIÑADA)

A enfariñada é un prato típico da localidade de Trabada (Lugo) que combina a sinxeleza dos ingredientes coa perícia e laboriosidade da cociñeira ou cociñeiro para que o resultado se torre sen queimarse. Antigamente empregábase fariña de millo porque o trigo era prohibitivo debido á súa escaseza e carestía, pero na actualidade os trabadenses adoitan usar este último e máis ben o que se considera artículo de luxo é o primeiro.

INGREDIENTES:

Un litro de leite ou un litro de auga (a gusto do comensal). Sal. Dous ou tres ovos. Fariña de trigo ou de millo. Aceite ou graxa de porco.

RECEITA:

Nun recipiente bótase o leite (ou a auga, segundo a elección) e sálgase. Os ovos bátense ben e engádense igualmente, revolvendo todo para que se mesture. Logo vaise engadindo a fariña pouco a pouco, sen deixar de remover, ata formar unha pasta que se poida dominar ben coa culler e non pingue. Déixase repousar así uns minutos. A preparación é similar á das chulas ou fritos: na tixola ponse un pouco de aceite ou de graxa. Bótase a masa cubrindo o fondo do recipiente e, en seguida, cunha escumadeira comeza a revolverse e a cortarse en anacos moi miúdos sen deixar que se queimen, pero procurando que si queden ben pasados.

VARIANTES:

No canto de graxa ou aceite pódense utilizar cachiños de touciño que se deixan derreter na tixola. Neste caso, a enfariñada sérvese acompañada destas tiriñas de carne.

ORÍXES DA COCIÑA EUROPEA (GALICIA PARA COMELA) HÉRCULES DE EDICIONES S A.

NICOLAUS MACHIAVELLI (TUDO É UNHA QUESTÓN DE TEMPO E DE OPORTUNIDADE)

Apesar de Machiavelli ainda ser unha criança quando sucederam estes acontecimentos, vivia demasiado perto para non ter visto os corpos pendurados e desmembrados, espalhados por toda a cidade. E, claro, non é difícil imaxinar a impressón que tal espectáculo debe ter causado aos olhos de um menino de pouco mais de sete anos. Muito tempo depois, e non sem um certo pessimismo, Machiavelli escreveria que os homes preferem a vingança e a segurança à liberdade. Além da desconfiança nas conspiraçóns, duas outras liçóns decorrem deste episódio como fundamentais no pensamento maquiaveliano. Em primeiro lugar, o arguto fiorentino incita-nos a ignorar o que non queremos fazer aos outros porque non gostariamos que no-lo fixéssem a nós e, de preferência, debemos concentrar-nos no que os nossos rivais están dispostos a fazer-nos. E dado que, na sua opinión, é tudo unha questón de tempo e de oportunidade, impêle-nos a adiantarmo-nos e a fazermo-lo nós antes (agir segundo o provérbio “quem primeiro anda, primeiro ganha”). Nas palabras de Machiavelli: “Os príncipes sem poder de decisón, para evitarem perigos imediatos, preferem mais frequentemente ser neutrais e saem perxudicados”. A segunda advertência que nos fai Machiavelli, a partir do sucedido com os Pazzi, é que, estando dispostos a axir cruelmente, o melhor é fazê-lo com determinaçón; tanta, que non haxa motivos para temer a vingança do ofendido. Porque quem ofende timidamente, pode ter a certeza de que será atacado em desforra. Por outro lado, quem infrínxe unha inxúria grave e definitiva, como eliminar fisicamente toda a facçón que conspirara contra os Medici, non se debe preocupar com represálias futuras.

IGNACIO ITURRALDE BLANCO

BARCELONA

“Barçalona és bonna, si la bolsa sonna! Si la bolsa non sonna, Barçalona non és bonna!” Meus caros amigos, as aparências às vezes enganam. Este sorriso incomparábel, que parece disfrutar às suas largas da cidade, non é de quem pensamos (do nosso amigo Carlos Carpinteiro), mas do famoso escritor Terenci Moix, profundo conhecedor da sua cidade. Neste mundo de confusóns, de sensaçóns e de emoçóns, nasceu Barcelona. Primeiramente, foi unha engalanada e industriosa vila medieval. Logo as muralhas, como resulta habitual, forom desrrespeitadas e deitadas abaixo, sem o menor pudor e inclúso com unha agradábel sensaçón de desafogo. Depois arribarom os que conseguirom fazer-se ricos “industriais”, estes xá demandábam obstentaçón e orgulho pola sua previlexiáda posiçón social. E todos os campados lindantes, forom barbaramente urbanizados, mecenas hábidos de glória puxérom rédea solta à loucura dos arquitectos contemporâneos, ó afán organicista e a barafunda dos materiais constructivos. A cidade conseguía unha personalidade, unha diferênça, algo que era buscado a todo o custo. O golpe de xénio, que deixarom os arquitectos “Modernistas” e “Pós-modernistas”, a estéctica que em Barcelona medrou raízes e inclúso árbores bem conhecidas.

A cidade é acolhedora em extremo, non existem barreiras de nenhum tipo para o visitante. Unha terra que viveu sucessivas ondanádas de emigraçón, e soubo acolher a muitos deles. Oxalá, também consíga sair victoriosa sobre os negócios turísticos modernos, é algo que lhe desexamos grandemente. Sobre as oito da manhám, como filho de qualquer emigrante, estou preparado para o pequeno almorço na “Boqueria”. Às dez horas, há que atravesar o “Barrio Gôtico”. Às duas da tarde, comer (a restauraçón em Barcelona, é unha verdadeira xungla, onde um se pode perder, se non tem a cautela debída), “La Sopeta” perto de “Raval” (típica comida caseira, a um preço razoábel)

Às seis da tarde, tomar algo no “Café de La Opera”. Depois passear polas “Ramblas”, que é o mesmo que incorporar-se a um rio de xentes, no qual passamos a formar parte da corrente humana que non finda. Às sete da tarde, deitar unha olhada à “La Pedrera de Gaudi”, perto do “Ensanche”. O tráfego das ruas ó lonxe, entramos no bulhicioso “Barrio Chino” (a famosa “Casa da Cona”), e a sua lenda de pecados, de misérias e de drogarías emfermizas. Unha subtileza amábel da nossa mala consciência, os agrávios do tempo e a ignomínia da História.

No “Paralelo” o “El Molino”, um cabaret que aguanta os empurróns abruptos da modernidade turística, com os seus velhos asentos de veludo, segue mostrando a concupiscência burguesa. Galegos e Cataláns, som os únicos pobos civilizados da Península. Sei que esta afirmaçón poderá chocar a muita xente, mas, penso non estar muito lonxe da verdade. A elaboraçón de duas “falas” com unha enorme puxanza, podem estar na base deste fenómeno. Futuras “modernidades” esperam a unha cidade eterna, fisicamente confortábel, xá non haberá barcos nem caminhos que te librem de Barcelona!

LÉRIA CULTURAL