
BAROJA Y NESSI, Pío (San Sebastián, 1872-1956). Importante novelista e um dos mais lídos da sua xeraçón, actualmente na Espanha. Cela chamou-lhe o mais europeu dos novelistas espanhois, pois Baroja, que tinha algo de italiano, rechazaba a Espanha castelán em todos os sentidos, preferíndo, por exemplo, as modas literárias françêsas, polo menos ao princípio da sua carreira. Segundo as suas teorias raciais, os alemáns e o inglêses som superiores, os xudeos e os mediterrâneos som inferiores. El classifica-se xunto com os primeiros. Egomaníaco e ecléctico em filosofia, tán pronto se consideraba deudor de Kant como de Nietzsche ou Schopenhauer. Baroja foi orixinal em mais de um sentido. Estudou medicina e fixo prácticas em Cestona (pequena povoaçón do País Vasco) durante um ano, mas regressou desilusionado e em 1896 reuniu-se em Madrid com o seu irmán Ricardo na padaría familiar. Nos seus momentos de lazer, acostumaba escreber. Fixo-se amigo de Azorín e viaxou a París. Home tímido e misóxino, nunca se casou. Os seus mêstres, vaticinarom que nunca chegaría a nada, mas quando finalmente decidíu dedicar-se à literatura em 1902, iría demonstrar que estabam completamente enganádos. Em total escrebeu unha autobiografía, “Memórias” (1955, oito volûmes); três biografías; duas obras de teatro, unha das quais era unha novela dialogada; um libro de poemas que o disgustaba; nove libros de ensaios; quatro de contos; cinco libros de novelas curtas e sesenta e seis novelas, a maioría concebidas como cíclos de três volûmes. “Tierra vasca” está formada por “La casa de Aizgorri” (1900), “El mayorazgo de Labraz” (1903), “Zalacaín el aventurero” (1909) e “La leyenda de Juan de Alzate” (1922). “La vida fantástica”: Aventuras, inventos y mixtificaciones de Silvestre Paradox (1901), “Camino de Perfección (1902) e “Paradox, rey” (1906). “La lucha por la vida”: “La busca”, “Mala hierba” e “Aurora roja” (todas de 1904), triloxía sobre os baixos fundos madrilenos que Marañón declarou terem aberto os olhos aos homes da sua xeraçón sobre a condiçón dos pobres. “El pasado”: “La feria de los discretos” (1905), “Los últimos románticos” (1906), e “Las tragedias grotescas” (1907). “La raza”: “La dama errante” (1908), “La ciudad de la niebla” (1909) e “El árbol de la ciencia” (1911). Esta última novela é a que, em opinión de Azorín, “resume mejor que ningún otro libro el espíritu de Baroja” e que mostra as transformaçóns vividas polo próprio Baroja a través da figura do materialista escéptico e republicano Andrés Hurtado, personáxe principal da novela barojiana. “Las ciudades”: “César o nada” (1910), “El mundo es ansí” (1912) e “La sensualidad pervertida” (1920). “El mar”: “Las inquietudes de Shanti Andía” (1911), “El laberinto de las sirenas” (1923), “Los pilotos de altura” (1929) e “La estrella del capitán Chimista” (1930). “Agonías de nuestro tiempo”: “El gran torbellino del mundo” (1926), “Las veleidades de la fortuna” e “Los amores tardíos” (ambas de 1927). “La selva oscura”: “La familia de Errotacho” (1931), “El cabo de las Tormentas” e “Los visionarios” (1932). “La juventud perdida”: “Las noches del Buen Retiro” (1934), “El cura de Monleón” (1936) e “Locuras de carnaval” (1927). “Las novelas de París”: “Susana” (1938), “Laura, o la soledad sin remedio” (1939) e “El hotel del Cisne” (1946). Os vintidous volûmes de “Memorias de un hombre de acción” (1913-1935), som quatorze novelas e oito volûmes de episódios curtos relacionados com a vida e época de Eugenio de Aviraneta e Ibargoyen (1792- 1872), parente lonxano de Baroja. Mencionaremos alguns títulos: “Los caminos del mundo” (1914), “Los caudillos de 1880” (1918), “El sabor de la venganza” (1921, “Las figuras de cera” (1924), “La nave de los locos” (1925), “La senda dolorosa” (1929), “La venta de Mirimbel” (1931) e “Desde el princípio hasta el fin” (1935). As melhores novelas de Baroja som as que ván dos começos da sua produçón até 1912. Nelas desarrolha os carácteres dos seus heróis autobiográficos; o seu nihilismo e enerxía están no seu apoxeo e o seu poder criador e excelente estilo provocam o maior impacto no leitor. Os românces posteriores som com frequência repetitivos em quanto à ideoloxía, a fala e as personáxes, mas a técnica narrativa resulta igualmente intelixente. O período final que vai de 1937 em diante caracteriza-se pola disminuiçón das faculdades criativas e por unha escritura mecânica que provoca pouco interesse, excepto nas suas absorventes “Memórias”. A temática mais frequênte dos românces de Baroja som a pobreza, a inxustiça social e moral, a hipocresía e a necessidade da caridade num mundo que pouco tem para dar. Ainda que Baroja non foi pobre, nunca se envergonhou deles, de ser visto na companhia de vagabundos ou ladróns e na realidade, os seus únicos amigos forom os marxinados, e os animais domésticos. González Ruano descrêbe-o como “um home com aspecto de mendigo, embutido num traxe feito para um cadáver”. O pensamento de Baroja é revolucionário, mas a sua escritura resulta tán tradicional como a de Dickens ou Scott. Aceitou a influênça de Dickens, mas também foi influenciádo polas leituras feitas a unha idade temperám, de Sue e Montepin, que se manifestam nos seus românces mais pedestres. Ainda agora, muitas das novelas de Baroja circulam em versóns censuradas, excepto na ediçón das suas “Obras completas” (1946-1951, oito volûmes).
OXFORD