Arquivos diarios: 15/12/2021

Durante a miña infancia e adolescencia, nas miñas visitas dominicais ao meu avó Ponciano Mera Viana, Nano, un personaxe afastado no tempo e na distancia aparecíase de cando en vez nas súas conversas: o tío Alejandro. O seu nome xurdía unido a unha condición, deputado, e a un lugar, México. Sen máis detalhes. Sen fonduras. Eran os anos setenta e comezos dos oitenta; non eran tempos de memoria e xustiza histórica. Con todo, un punto de orgullo asomábase no meu avó ao mencionalo e razóns debía haber cando Alejandro fora o nome escollido para o meu irmán pequeno en lembranza daquel parente finado varias décadas antes. Algún tempo despois souben que o meu avó combatera na Guerra Civil, no bando de Franco. A miña incipiente pero básica e prexuízosa conciencia política só foi capaz de dicirme que o fixera no bando trabucado. Daquela non me advertiu de que en 1936, nunha pequena vila galega, un mozo de vinte e catro anos non escollía bando. Esa decepcionante descuberta do pasado do meu avó apagou en min calquera interese polo seu tío ao que tanto aprezaba. Deputado? Compartirían o mesmo credo político, pensei. México? Nada que puidera chamar a miña atención: con Arxentina, Brasil ou Venezuela facía parte dunha coñecida historia de emigración familiar a América. Pero co decorrer dos anos redescubrín o meu avó, decateime da súa simpatía pola II República e souben que México fora o destino do exilio republicano. De súpeto, un día a miña cabeza formulou e resolveu a ecuación elemental: deputado e México, República e exilio. O meu avó confirmoumo e abriu un pequeno cartafol que gardaba nun caixón. Dentro apareceron unhas notas biográficas mecanografadas por el, unha reportaxe de Faro de Vigo dos anos oitenta e unha foto en México. Sendo pouco, foi dabondo para caer na conta de que me atopaba diante de alguén excepcional. Era o ano 2000 e, parafraseando a Neruda, principiaba entón a mais nobre misión que levei a cabo na miña vida: rescatar do esquecemento o meu tío bisavó, Alejandro Viana Esperón. Malia o entusiasmo que o contido do cartafol espertou en min, sentín que o desafío sería inalcanzábel e lamentei con pesar ter chegado probabelmente tarde. Reconstruír unha vida apagada cincuenta anos antes, alén o océano, no exilio e sen descendencia, semellaba unha tarefa condenada ao fracaso. Porén, conforme penetrei e avancei nos camiños da súa vida descubrín, con asombro e emoción, un inmenso rastro documental e un sen fin de pegadas indelébeis deixadas por el mesmo, polos cronistas do seu tempo e por aqueles que o coñeceron.

ROBERTO MERA COVAS

ALEJANDRO VIANA ESPERÓN, BURDEOS, 1940.

“O aspecto de Burdeos traíame á memoria escenas semellantes da nosa Guerra Civil. Afluían refuxiados por todas partes. Caída París, que se podía facer? A derrota era total e irreparábel. O confusionismo inenarrábel. Levabamos día e medio sen probar bocado. Novamente atopei alí, no SERE, o meu amigo, deputado a Cortes, Viana. A providencia puña sempre nos meus camiños de salvación a esta excelente persoa. Supliu as doridas ingratitudes que colleitara. En quen menos o esperaba, porque apenas o coñecía antes do exilio. A amizade e a bondade humana concédenos estas consoladoras compensacións e sorpresas. Non volvín saber del, despois daqueles días, e o meu recordo emocionado seguirao mentres viva.”

Ramón López Barrantes, Burdeos, 1940.

E mais adiante, o mesmo Horacio afirma algo melhor: “Xá se sabe que o rei dinheiro otorga esposa com dote, crédito, amigos, linhaxe, figura. Ao muito adinheirado adornam Eloquência e Amor”. Agora é quando resulta ser verdade o que dí também o outro em algúm lugar: “O Senado está cerrado para os pobres, a facenda dispensa honras; por isso é grave o xuíz, por isso é íntegro o cabaleiro”. “No preço está a prez: a facenda dispensa honras, granxeia amizades; o pobre em todas partes está polo chan”. Em nada se estima o saber. Ante as armas cedem as togas e inclinam-se as glórias da fala. Non se dá um bledo polos homes de letras. ¿Por qué, pois, nos consumimos? Non o sei; assim o mandam os fados. “Deus deu esta péssima ocupaçón aos filhos dos homes, para que nela se ocuparam. Fixo todas as cousas boas no seu tempo, e entregou o mundo às disputas deles, de tal sorte que o home non descubra, do princípio ao final, a obra que Deus obrou”. A Filosofía mesma (para voltar ao ponto onde nos tinhamos apartado) non parece tampouco diferente da “Hidra de Lerna”, que Hércules exterminou. Mas à nossa non há quem a vença. Se lhe cortas unha cabeza, aparecem cem, sempre mais ferozes. Pois falta a chama da mente, que, ao conhecer com perfeiçóm unha só cousa, saque às demais dificuldades a ocasión de reproducir-se. Concluiamos. Todo conhecimento procede dos sentidos. Mais alá de tal conhecimento, tudo é confusón, dúvida, perplexidade, adivinhaçón, non há nada certo. Os sentidos só vêm o externo sem chegar a conhecer. E entendo aquí por sentidos o olho. A mente considera o captado polos sentidos. Se estes forom enganados, também o foi aquéla: e se non. ¿Que conseguimos? Non contempla mais que imáxes das cousas, imáxes às quais o olho deu entrada; mira-as e dálhe voltas dum lado e do outro, perguntando que é isto, de onde vem, por qué. Mas de ahí non passa, pois non vé nada que certo sexa.

FRANCISCO SÁNCHEZ