Arquivos mensuais: Xullo 2018

O “HOMINES DE GUILLADE”, ¿AS PRIMEIRAS PALABRAS ESCRITAS EN GALEGO?

.

               O presente artigo ten por intención divulgar e pór en valor un documento pouco coñecido e que fai referencia a unha parroquia do nosso concello.  Dito documento reférese á fundación da denominada “Domus Sancta Leocadia” pelos “Homines” de Guillade no que se expoñen as diferentes doazóns que os homes de Guillade aportan para fundar e soster unha igrexa ou mosteiro baixo a advocación de Santa Leocadia. Trátase dun pergamiño de 555 mm de longo e 320 mm de alto, no que a escritura consérvase en bo estado.  A importancia do “Homines de Guillade” queda reflectida no feito de ser estudado polo profesor Miguel Romaní  Martínez, Profesor Títular da Área de Ciencias e Técnicas Historiográficas do Dpto. de Historia da Universidade de Santiago, e por Pablo S. Otero Piñeyro Maseda do Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento, para certificar a sua autenticidade e demais aspectos relacionados co mesmo (1).  Este pergamiño, datado no ano 963 (S. X), é o segundo mais antigo de que se teña constancia en que se menciona a unha parroquia de Ponteareas (o primeiro é do S. VI, no que se fai referencia á parroquia de Areas no Parroquial Suevo (2) ), e ademais é o documento máis antigo do fondo do Mosteiro de Santa María de Melón.  Os investigadores antes citados, como primeiro paso para comprobar a autenticidade do documento, analizan o tipo de letra empregada para a súa escritura, xá que no S. X empregábase a denominada “Visigótica Cursiva”, sen embargo atopan que o texto do pergamiño está escrito nun tipo de letra chamado “Minúscula Diplomática”, empregada mais tarde, en concreto durante o S. XII, polo que chegan á conclusión de que o documento analizado é, en realidade, unha copia do S. XII do orixinal do ano 963 (S. X).  Para sustentaren esta tese comparan a súa caligrafía com outro documento do fondo do mesmo mosteiro do S. XII, en concreto cun privilexio concedido ó Mosteiro de Melón polo Rei Fernando II (1157-1188) sendo a caligrafía case idéntica. Outro dato que reforza esta tese é que durante os séculos XII e XIII no reverso dos documentos de Melón e Oseira acostúmase a escribir unha pequena frase sobre o seu contido, que tamén aparece no pergamiño que se está a analizar.  Segundo os investigadores, as razóns polas que se debeu facer a copia poden ser a antiguidade do documento, a súa mala conservación, a dificuldade da sua lectura, ou ben que o orixinal fose doado á propria igrexa de Santa Leocadia.  O seguinte paso para comprobar a autenticidade do pergamiño é examinar se a redacción do texto corresponde coa usada habitualmente no S. X.  Para iso, os investigadores anteriormente citados comparan este documento con outros dos mosteiros de Celanova, Samos e Sobrado dese mesmo século, para verificar se as expresións empregadas no documento son concordantes.  Despois das comparacións conclúen que as expresións son de uso habitual no S. X, e as invocacións e referencias feitas ó princípio do documento son características de documentos solemnes desa época.  Tamén reforza esta tese o grande numero de nomes e apelidos de orixe xermánica no pergamiño.  Tendo en conta o expresado ata aquí, os investigadores consideran, aínda que con certas reservas, que o documento é fidedigno, ou sexa unha copia textual do século XII do orixinal do ano 963.   Outra cuestión que chama a atención dos investigadores é a grande cantidade de “galeguismos” que aparecen nun texto orixinalmente escrito no ano 963 en latín, que incluso parecen precoces para o século no que se fixo a copia (S. XII).  Considérase como primeiro texto en galego-portugues, escrito en Portugal, o denominado “Pacto dos Irmaos Pais”, escrito arredor de 1175 na zona de Braga (3), e o primeiro escrito en Galicia o titulado “O foro do bo burgo do Castro Caldelas” encargado por Alfonso IX, rei de Galicia e León, en 1228 (século XIII) e redactado por un notario de Allariz.  Sobre esta cuestión os investigadores fan as seguintes observacións por un lado, e debido á calidade e habilidade gráfica do copista, parécelles improbable que introducise palabras romanceadas (galeguismos) polo que deben copiar todo como o atopou e se cometese unha falsificación consciente, non iría mesturar duas linguas.  Outra posibilidade para a aparición dos galeguismos é que o copista puxera en galego algunhas das palabras latinas por consideralas improprias ou xa difíciles de entender no intre da copia. ( Outra grande possibilidade, foi que, para evitar problemas na identificación das propriedades, no texto orixinal do ano 963, se usara propositadamente o nome verdadeiro polo qual eran conhecidas entre os vecinhos.)  As palabras que os investigadores identifican como galeguismos no texto do pergamiño son as seguintes:

– aqua de Sancgineiro

– cadeyras

– colmenas

– cruce

-duos libros

-fonte de Beteiro

-hordino perfecto

-isso

-juiz

-kalice

-larea de Requieiso

-libro mistico

-Mazana

-ovelias

-pena de Undurina

-pena de undurina

-psalteiro

-Rego

-rotea da Bocalosa

-uachas

               Em todo caso, e como polas razóns expostas anteriormente o documento non puido ser escrito antes do reinado de Fernando II (1157-1188), nin muito despois do fin do S. XII, os investigadores apelan aos filólogos para veren se neste documento referente a unha parroquia do noso concello están as primeiras palabras escritas do galego, co cal, de ser así, o mesmo adquiriría unha relevancía incalculábel.

xosé manuel david giráldez

notas:

(1) Miguel Romaní Martínez – Pablo S. Otero Piñeyro Maseda.  La “Domus” de Santa Leocadia de Guillade (Ponteareas) en un documento del año 963.  Estudio sobre su autenticidad.  Cuadernos de Estudios Gallegos, LVI Nº 122, .  Xaneiro – Decembro (2009), pp. 113 – 137.

(2) José Carlos Sánchez Pardo.  Organización eclesiástica y social en la Galícia tardoantigua.  Una perspectiva geograficoarqueológica del Parroquial Suevo.  Hispania Sacra, LXVI 134,  Xullo – Decembro 2014, pp.  439 – 480.

(3) José António Souto Cabo.  Os primeiros escritos em galego-português: revisao e balanço.  Revista Galega de Filoloxia.  Monografía 9, pp.  369 – 393.

QUE NADA SE SABE (30)

.

               Xá viste a dificuldade, no que se refere ás espécies.  E no que atanhe ós individuos, confesas que non há ciência algunha, posto que som infinitos.  Mas as espécies non son nada ou, todo o mais, unha certa fantasía.  Só os individuos existen, somente eles som percebidos, somente deles há que ter ciência e deles debe ser obtida.  De non ser así, mostra-me na natureza esses universais teus.  Presentarás-mos nas realidades particulares mesmas. Mas, non vexo nada universal nélas; todas som particulares.  ¡E, que grande variedade se observa em éstas! ¡ Impressionante !  Este é um ladrón redomado; aquél, um homicída; aquél non nasceu mais que para a gramática; outro é totalmente inépto, para as ciências; este é cruel e violento desde o berzo; a aquél non há maneira de apartá-lo do vinho; a esse a sexualidade, a este o xogo; outro se desvanece ó ver, ou inclúso ó cheirar um gato; aquél nunca probou a fruta, nem soporta que outro a probe; ó outro passa-lhe o mesmo com a carne; ó outro com o queixo; a um terceiro, com o peixe.  De todos estes conheço alguns casos.  Este traga e dixére indiferentemente moedas, vidro, plumas, tixolos, lán, nunha palabra, tudo;  ó outro da-lhe um síncope com o perfume ou a visón de unha rosa; esse aborrece as mulheres; este alimenta-se de cicuta; o outro dorme día e noite.  Eu arroxéi frequentemente os libros com irritaçón; escapei da biblioteca.  Mas, esté na rúa ou no campo, nunca deixei de pensar em algo, e nunca menos solo estou, que quando estou só, nem menos ocioso, que quando estou ocioso; conmigo levo o enemigo, non podo librarme de el e, como dí “Aquel”, “vou fuxindo de mím mesmo, como um vagamundo, buscando substrair-me ó meu cuidado, bem com os amigos, bem sonhando; em ván, porque o sombrío me acompanha, me acosa e persegue na minha fuxida”. 

francisco sánchez

O DESERTOR DO ARADO

.

               A primeira noite que passei no Seminário foi unha noite tríste.  A saudade e a solidón deixaron-me a alma polo chán.  Creio que aquela noite nem sequer tinha alma, e cheguei a pensar que ésta tinha quedado á sombra dos choupos da minha terra.  Non tinha ánimos nem para rezar, cousa imprescindíbel antes de dormir, segundo o padre espiritual, para que tudo fora bem durante o sono.  Todos estábamos inquiétos e algúm incluso mexou na cama, com dez anos que tinha, e ó día seguinte non se quería levantar para non descubrir o pastel.  Era a primeira noite fora de casa, sem irmáns e sem nái.  E eu non podía rezar nem podía dormir.  O dormitório era unha nave corrida.  Había um centenar de camas e um pequeno armário na cabeceira de cada unha para guardar a roupa, o xabonete e a escoba de dentes.  O da escoba e a pasta de dentes foi a primeira surpressa, no ingreso, e tivemos que comprá-los nunha drogaría da Rua Maior porque na aldeia non usábamos.  Na aldeia, o mais que chegábamos era a uns palilhos, que se chamában hixiénicos, ou mais propriamente mondadentes, com os que escabichábamos na dentadura; despois enxaguábamos com água fresca.  As pessoas mais limpas, chegaban a fazer gorxeos com água boricada.  Total, que non sei porque, quando se quería mandar alguém a certas partes, se mandaba fazer gárgaras, que polo contrário é unha cousa hixiénica.  Do quase centenar ou mais que dormia na nave corrida ninguém conhecía a naide, salvo que houbesse dous da mesma localidade; e isso non era corrente.  Com que houbesse um listo em cada aldeia, ou um rico, isso xa bastaba.  Dous ricos, ou dous listos, ou um rico e um listo, xa era pedir demasiado.  Ademais, aínda había excepçóns, o curato era para ganhar a vida e os ricos na verdade xá a tinham ganhada.  Assím que, salvo os que axudabam ás becas dos outros, como promessa ou penitência digo eu que serían, os demais, pobres ou de meio pelo.  Antigamente os grandes labradores dedicaban um filho, o segundo, á Igrexa.  Mas isso era antes e como cousa de poder e de brilho social.  Agora non había que, e o poder do cura parróquial nas aldeias era unha aparença de realidade.  Respeita-se, mas quase todos pensaban que non debía meter-se na vida dos demais.  E aínda que se confessaran, non decían toda a verdade.  O día seguinte, a eles e a elas, via-se-os fazer as mesmas cousas nos cobertos, ou contra os baládos das veigas pola caláda da noite.  Nas féstas, algunha família com posses convidaba o senhor cura a merendar chocolate com picatostes, mas isso non era grande cousa para meter-se num Seminário.  Muitos podíamos merendar chocolate com pan, grandes pastilhas como tixolos que sabían deliciosas, só que estaban um pouco ásperas e daban acidez de estômago.  A primeira noite no Seminário foi um trago. De golpe, acostumado a dormir nunha mesma cama com algúm irmán, ou com os páis, um encontrába-se em dormitório inmenso sem conhecer a ninguém, e sem saber como despertar ó día seguinte.  Era Septembro, mas no dormitório corrido facía um frío imponente e inexplicábel.  Que dixeran que era necessário cumprir a vontade do Senhor, quando estában dando ganas de liar o petate e escapar a correr para casa, non axudaba muito.  Quase todos menos os da capital, estábamos acostumados ós espaços abertos, ó céu estrelado, ós páramos e ós horizontes; espaços muito mais grandes que as galerías, as salas e o dormitório do Seminário.  É curioso.  Estes parecian-me infinitos e, polo tanto, hostís, mentras os da minha aldeia, parecian-me sempre pequenos e, em consequência familiares.  Isto ocurría porque nas aldeias há unha mistura de infinitude e de cousas pequenas.  A cozinha, o quarto de dormir, a horta, o cán, o gato, son diminutos.  Mas abrindo as xanélas ou assomando-se sobre a tápia ou desde as ramas de um peral e, zás: o céu altíssimo e o campo inmenso.  Teis unha sensaçón de liberdade absolucta e, á vez, de estar protexido polas quatro paredes da tua casa.  Em câmbio, naquél grandíssimo caseirón, que era o Seminário, sentias-te como atrapado.  Do salón de estudos, ó do dormitório podian-se facer duas casas, polo menos, como as da aldeia.  E no pátio cabían mais de três hortas e, acaso, unha horta enteira muito mais grande.  Desde o pátio do Seminário Conciliar vía-se um céu alto e azul; ás vezes plomizo e panza de burra prenhada, ou sexa de nubes abombadas e escuras.  Entón era quando me doía a cabeza, non sei por quê.  De tudo cheguei a colixir que a liberdade têm e non têm que ver com os espaços, seundo e como. E que é como unha espécie de sensaçón interior.  Mas non estaba muito seguro disso; porque entón, por essa régra de três, na prisón, podería um estár estupendamente se sentes a liberdade interior.  E isso pode ser perigoso.  E enganoso.  Fosse o que fosse, o primeiro día de Seminário eu quería marchar para o minha casinha.  Non o fixém porque non dixéran, por non dar-lhe um desgosto a minha nái. E porque, no meu interior mais fundo, xa me tinha declarado desertor do arado, que era a ferramenta que me esperaba, de ter seguido na aldeia.

javier villán e david ouro

AS MEMÓRIAS DE MANUEL DA CANLE (56)

.

               Realidade. Desde que cheguei á Galiza foi admirábel a grande diferença que notei nos sonhos, pois em Portugal, sonhaba de unha maneira alucinante, que parecía que eu estaba realmente desperto, compenetrádo corpo e alma com a cousa sonhada, até tal ponto que a vida se retiraba do corpo e se concentraba na alma, que xamais tinha tido sonhos tan reais.  Como quando morreu o ilustríssimo espiritísta Don Juan Vilar Val, cura que foi de ésta parróquia de Guillade y a notábel Sybilla de Ponte Dª Juana…, por alcurnia a (Corujera).  O 6 de Xúlio de 1915, eu andaba dolente, da dor aguda nos quadrís (pag. 71), que todavía era insufríbel.  Sonhos realizados. Tristeza.  O día 15 de Xúlio de 1915, fún escreber unha carta e envitaron-me a comer, que acto seguido me recorda o sonho da (pag. 67) de Isolina e o seu pai.  O 25 de Xúlio de 1915, non fún á fésta, por non ter roupa, nem saúde, etc…  Neste día, tivem unha tristeza imensa, e á noite tivem a seguinte Visón, sonhei que estaba num sítio donde vía a porta da Igrexa de Guillade de léxos, e comigo estaba Isolina do Caetano e Carmela da Costa, que estaba com a cabeza no chán, como se fora mergulhar, mas Isolina estaba mais próxima, de pé, séria, corpo pequeno como na realidade.  Tivem sobre ela uns pensamentos, que era pequena, e que era nova, e non lhe liguei afecçón ningunha, etc…  e non se falou nada.  Outra noite, sonhei que estaba brincando com ela no Portocelo.  Os sonhos dos días um ó quinze de Agosto de 1915, uns por outros, todos se me esqueceron, ou pouco me recordaban.  O mesmo día 15, apareceu-me um changlo na boca, lábio superior esquerdo.

manuel calviño souto

MONTAIGNE (PIRRONIZANDO)

.

               O resultado eticamente mais relevante de tal contranarraçón do cepticismo levará Montaigne à actitude intelectual de “pirronizar” também na direcçón do espaço-tempo da política, embora, por vezes, pareça ancorado na conservaçón do “statu quo”.  Apesar do resultado céptico da Apoloxía de Raymond Sebond (II, 2: o capítulo mais longo, escrito por encomenda da rainha Margot, Margarita (de Valois) de Navarra, à qual Montaigne estava vinculado) revitalizado como unha espécie de “ultima ratio”, “o espaço do humanismo” – configurado nos Ensaios como “infinito em matéria”, “infinito em diversidade” – lexitima pluralismo e diversidade, abrindo-se em direcçón a novas perspectivas epistemolóxicas, mas sobretudo éticas e políticas non indiferentes às reflexóns contidas naquela pequena obra-prima da filosofía política, como foi definido o “Discurso da Servidón Voluntária”  do amigo Étienne de La Boétie.  A concepçón  montaigniana do espaço infinito do humano atesta-se como espaço da lexítimaçón e da lexitimidade da alteridade como forma “in natura” – e como “conférence”, comunicaçón e conversaçón em direcçón ao outro.  Nada é contranatura, mas tudo é antes, “in natura”, segundo a sua infinita potência, desconhecida para o homem.  Se o ser humano, na sua essência, é palabra e discurso, a “comunicaçón e a relaçón com os outros” son a sua autêntica substância e o seu horizonte de sentido.  A liçón do filósofo “non premeditada e fortuita” é cristalina: nunha época corrompida pelas guerras civis e externas e no tempo doente da “morte política”, ninguém se salva por si só.  Segundo Montaigne, todos os elementos que ván na direcçón da necessidade do cepticismo tornam-se os mesmos que se movem na direcçón proposta, menos cumprida, mas passíbel de consecuçón, das “convicçóns de um céptico” (Tournon).  De facto, estes mesmos elementos servem non apenas para confirmar ou reforçar as teses cépticas expostas, mas também para as retransformar num dispositivo teórico que unha vez preparado o terreno com as armas do próprio cepticismo no seu papel crítico, acaba de modo cárstico, para as transformar num novo horizonte de “convicçóns” e de possibilidades para o xénero humano.  

nicola panichi

ASTRONOMÍA (O MAR DE TÊTIS)

.

                      O MAR DE TÊTIS

               Vamos falar aquí de algo, que a maioría das xentes, nunca ouvíu mentar.  O Mar de Têtis, estaba situado onde está hoxe em día, a cordilheira dos Himalaias, así, que, imaxinem-se a catástrofe que tivo que dar-se para que o fundo do mar, se elevara a mais de oito mil metros de altura.  Mas a India, que se encontraba perto de Madagáscar, enveredou por aí arriba, a lomos de unha pluma mantêlica monstruosa, que a espetou contra a placa asiática, provocando unha das maiores extinçóns massivas de vida no planeta Terra.  Fái sessenta e cinco milhóns de anos, um oceano atravessava o antigo continente asiático “O Tètis”, estava cheio de vida, com monstruos marinhos, e muitos dinosaurios, com faunas e floras inimaxinábeis para nós.  Daquéla, Turquía estaba debaixo da água, e existen hoxe em día na sua superfície, vestíxios de plantas ou plactón do mar, e restos das colisóns de rochas em chamas, e gás natural ou metano que aínda sái das profundidades.  Ésta calamidade, que matou metade da fauna e da flora (entre eles, parece ser que os famosos Dinos), e que em certa maneira favoreceu a primacía dos mamíferos, despexando o caminho á expansón do home sobre a Terra.  Mas, os perigos non paran, e agora sabemos que Austrália, que é muito mais grande que a India, navega para norte, com a intençón de empotrar-se contra a costa chinesa, seguindo a confluência em Eurásia, para a formaçón de um novo super-continente.  Isto, son futuros que nos venhem em cima a todos, poucos o sabem, muitos o ignoran, mas há que tentar trabalhar, com a intençón de evitar o maior numero de mortes possíbel.

léria cultural   

NIETZSCHE ( O ANTICRISTO)

.

               No seu regresso a Turím, e até ao final do ano, Nietzsche trabalha em vários manuscritos.  O primeiro deles é “O Anticristo. Ensaio de unha Crítica ao Cristianismo”, um ataque de máxima acidez e virulência contra a relixión cristán.  Pouco depois, no día do seu quadraxésimo quarto aniversário.  Nietzsche começa a escrever a sua autobiografía: “Ecce Homo. Como se Chega a Ser o Que Se É.” (Em latím, ecce homo significa “aquí está o homem”, as palavras que Pôncio Pilatos pronunciou, quando apresentou Xesus Cristo, gravemente ferido, perante o povo.)  No libro, realiza um percurso pela sua  vida e obra em que, no entanto, se vislumbram as habituais fronteiras entre “vida” e “obra”.  Em Dezembro, Nietzsche deixa acabadas as suas últimas obras: o poemário “Ditirambos a Dioniso” e o impiedoso panflecto  “Nietzsche contra Wagner.  Dossier de um Psicólogo”.  A obsesón pelo compositor xá o tinha levado a escrever “O Caso Wagner. Um Problema para Músicos”.  O seu ataque, recordemos, non é pessoal, nem tan pouco estéctico (nunca deixa de admirar a música wagneriana).  Wagner está no seu ponto de mira, porque é um sintoma inequívoco dos tempos.  Actua como unha lente de aumento que permite ver o problema que verdadeiramente obceca Nietzsche: a incapacidade da cultura moderna para curar os males da vida.  A campanha final contra Wagner faz parte da missón a que Nietzsche consagra as suas últimas enerxías mentais: derrocar a ordém estabelecida da Modernidade a todos os níveis (político, moral, artístico, filosófico…).  Essa vontade crescente de mudar o rumo da história do Occidente levá-lo-á a verdadeiros delírios de grandeza e será um dos sinais de alarme do seu deslizar rumo à loucura.

toni llácer

LITERATURA (TOLSTOI)

.

.

.

              león nikolaevich tolstoi

               Nasceu o 9 de Septembro de 1828, e morreu o 20 de Novembro de 1910.  Era natural do feudo de Lásnaia Poliana, rexión de Tula, e procedente de unha família da velha nobreza, filho do conde Nikolai Tolstoi e da princesa Maria Volkonskaia.  Realizou os seus primeiros estudos na casa paterna, aínda que quedou orfán muito cedo, tendo que ser educado por unha tía.  Ós dezaseis anos iniciou a carreira de filoloxía Árabe-ó-Turca, na universidade de Kazán, com miras a empreender a carreira diplomática, estudos que abandonaría três anos mais tarde e non reanudaría nunca mais.  Assím, antes dos vinte anos, encontrou-se em Moscovo, levando unha vida “muito desordenada, sem trabalho, nem ocupaçóns, sem obxectivo”.  Mas, como estava disposto a converter-se nunha pessoa útil, discorriu várias soluçóns dispares: ser um funcionário; ir para Sibéria; ou estudar música.  Porém, ningúm destes propósitos o satisfacía, salvo, talvez, a singular ocurrencia de convertir-se em escritor.  Finalmente decidiu partir  para o Cáucaso com o seu irmán Nikolai.  Foron dous anos de vida militar, compartidos entre as incursóns contra os montanheses e as francachelas.  Non obstânte, o seu segredo literário seguía vivo:  dedicava unha boa parte do tempo a escrever.  Assím nasceu Infância, que apareceu em Septembro de 1852, na revista “Sovremennik”, de Nekrasov, o mesmo que tinha sido padrinho literário de Dostoievski.  Infância conforma unha triloxía autobiográfica com Adolescência (1854) e Xuventude (1857).  Tem unha personaxe central, Nicolenka Irtenev, que se identifica plenamente com Tolstoi;  de igual maneira, as figuras secundárias tenhem o seu prototípo nas pessoas que rodearom o escritor na sua infância.  Mas, trata-se de unha obra de criaçón literária.  Despois de Dostoievski e de Turguéniev o romance realista chegou ó seu apoxéo na Russia de Léon Tolstoi, criador de unha das obras de ficçón mais importantes da literatura.  Românces como “Guerra e Paz” e “Anna Karénina”  desbordam de feito o marco da literatura nacional russa para situar-se no âmbito das grandes criaçóns universais.  Mas Tolstoi, non foi unicamente um escritor xenial, senón também um pedagogo innovador e um reformador que tratou de dar respostas ós gráves problemas sociais do seu tempo, convertindo-se no apóstolo de unha relixíon ética e sem dogmas, bassada no amor universal, na austeridade e na solidariedade entre os homes.

rba editores, s. a. (barcelona)

.

.

.

.

.

.

.

QUE NADA SE SABE (29)

.

               Mas voltemos ó ponto em que nos tinhamos desviado, e, que o que acabo de dicer, saca em conclusón, que a ciência de todas as cousas é unha só.  Pois cada vez que se fala de algunha cousa, a propósito déla há que tratar de outra,  e a propósito désta há que facê-lo a sua vez de outra, e em terceiro lugar a causa de outra, de unha nova; assím iríamos até ó infinito, a non ser que nos detivéramos a meio caminho, o que non acontecerá sem detrimento da ciência.  De ahí nasce aquela léi das ciências:  “Non se trate de tudo, a propósito de cada unha das cousas”.  Como virón, que a cada cousa se seguém todas, para evitar, non obstânte, que a sua ciência carece-se de fím, empenharom-se em sinalar “limítes”, limítes que, sem embargo, non podém respeitar (¿como ván respeitar uns limítes que a natureza non tolera?).  De onde se segue que, é necessário repetir as mesmas cousas miles de vezes no mesmo libro, e inclúso em diversos libros, o que sería fácil demonstrar em qualquer autor, mas isto resultaría porlixo.  ¿Acaso non repete “Aquel” na sua Física e na Metafísica tudo o que dixo nas Categorías?  E o que dixo em tais libros, ¿non o repete constantemente em outros?  E que prolixo é o nosso Galeno; custaría encontrar um só capítulo onde non leas “Aínda, que disto xá temos falado mais amplamente noutra parte, non virá mal reiterar brevemente o que atanhe ó nosso propósito” ou  “Isto basta polo que respeita á presente questón, o resto o encontraremos em tal libro” ou, em definitiva, qualquer outra expresón semelhante.  Isto mostra claramente, que para conhecer unha só cousa é assimmesmo necessário o conhecimento das outras, dado que também para a produçón, conservaçón ou destrucçón de unha é necessário o concurso de todas as demais, como o probaremos mais amplamente na obra “Examen Rerum”.  O mesmo confirman igualmente os que empreendem unha discusón sobre qualquer cousa;  pois se  se proponhem probar que o home é um animal, están tán lonxe de consegui-lo que, mais bem ó contrário, passando de unha cousa a outra, por meio de siloxísmos, terminam por chegar ó céu, ou ó inferno, segundo os médios que utiliza o que proba, e segundo os que nega o outro.  Em efeito: o que sobre isto nos ensina o inventor das demonstraçóns (aquilo de que através de proposiçóns intermédias há que chegar até ós primeiros princípios e entón deter-se aí) é unha ficçón como o son as outras cousas que se dixéron ó respeito, pois nem há tais meios certos, determinados e ordenados, polos que poidamos avanzar libremente, nem há princípios, nos que a mente poida deter-se tranquila e satisfeita.  E, se teis alguns de tál índole, agradecería-mos que no-los transmitas. ¿Aguardas unha proba aínda mais concluínte da nossa ignorância?   

francisco sánchez

DERIVA HISTÓRICA (REBORDINHOS Nº 5)

.

    XACIMENTO ARQUEOLÓXICO GA36O42018

                      REBORDINHOS Nº 5

               Está adscrípto tipoloxicamente, como assentamento ao ar libre. A súa dataçón cultural, non está determinada, aínda que se pensa que será da Idade do Bronce.  Rechán alongada, que vai dar ó Côto do Tromentêlo, situado na ladeira sul de unha altichaira.  Xacimento prehistórico, descoberto graças a trabalhos florestais, presenta em superfície várias cerâmicas lisas pouco significativas desde o ponto de vista da sua adscripçón cultural.  A cerâmica aparece dispersa, e non ocupa unha área muito extensa. 

a irmandade circular

AS MEMÓRIAS DE MANUEL DA CANLE (55)

.

               Viáxe: Saída de Lisboa.  O día 22 de Maio de 1915, fún á Rua do Xardím do Tabáco, comprar o bilhete, e seguín viáxe para o Porto, onde cheguei ás oito da manhán do día 24 no vapor Cysne, tivemos um temporal no mar, que atrasou um día e meio.  O 25 de Maio de 1915, saín do Porto caminho de Valênça do Minho, com 13.000 réis no bolso. O día seguinte para Porriño a pé, alí saquei bilhete para Pontevedra, e ó chegar a Redondela, mudei de comboio e fún ter a Vigo.  No meio do caminho, sentín um grande arrependimento e um vahído (vexa-se pág. 55 e 56, Susto).  Desde Vigo, vinhem a pé cara a Pontareas, onde descansei, e á noite a minha pousada foi a campo.  Logo, de pola manhán seguín viaxe para Mondariz, e dalí para Guillade.  Encontrei mamá fartando-se de bater na sua cabeza, por chegar eu com os zapatos velhos rotos, roupa velha, camisa rota, e empenhado em dez duros.  Da viaxe, excepto a enfermedade, etc. etc. etc…  Ó passar por Pontareas, dixerón-me  que facía um mês, que morre-ra a Sybilla (Carrujera).  Claudio Souto Rodriguez (19 de Maio de 1915).

manuel calviño souto 

A TEORÍA “M” (F2)

.

               Até á chegada da física moderna acostumaba-se a pensar que todo o conhecimento sobre o mundo podería ser obtido mediante abservaçón directa, e que as cousas son o que parecem, tal como as apercebemos através dos sentidos.  Mas os éxitos espectaculares da física moderna, que está bassada em conceitos, como por exemplo os de Feynman, chocan com a experiência quotidiana, , e demonstraron que non funciona así.  Portanto, a visón inxénua da realidade non é compatíbel com a física moderna.  Para tratar com éstas paradoxas, adoptaremos unha posiçón que denominaremos “realismo dependente do modelo”, bassado na ideia de que os nossos cérebros interpretan os dactos que os órgans sensoriais lhe fornecem, elaborando um modelo do mundo.  Quando o modelo explica satisfactoriamente os acontecimentos, tendemos a atribuir-lhe a el e aos elementos e conceitos que o integran, a qualidade de realidade ou verdade absolucta.  Mas podería haber outras maneiras de construir um modelo da mesma situaçón física, empregando em cada unha délas conceitos e elementos fundamentais diferentes.  Se duas de essas teorías ou modelos predicen com exactitude os mesmos acontecimentos, nom podemos dicer que non sexa mais real que a outra, e somos libres para utilizar o modelo que nos resulte mais conveniente.  Na história da ciência temos ido descubrindo unha série de teorías ou modelos cada vez melhores, desde Platón á teoría clássica de Newton e ás modernas teorías quânticas.  Resulta natural perguntar-se se ésta série chegará finalmente a um ponto definitívo, unha teoría última do universo que inclúia todas as forças e prediga cada unha das observaçóns que podamos facer ou se, polo contrário, continuaremos a descubrir teorías cada vez melhores, mas nunca unha teoría definitíva que xá non poida ser melhorada.  Polo momento, carecemos de resposta a ésta pergunta, mas conhecemos unha candidacta a teoría última de tudo, se realmente existe tal teoría, denominada “Teoría M”.  A teoría “M” é o único modelo que alberga todas as propriedades que cremos debería ter a teoría final, e é a teoría sobre a qual bassaremos a maior parte das reflexóns ulteriores.

stephen hawking e leonard mlodinow

MONTAIGNE (OS ENSAIOS)

.

               Único no panorama filosófico do outono do Resurximento.  Montaigne lança, com a sua obra, um desfío póstumo ao pensamento crítico: a autêntica filosofía, a filosofía non escolástica, é arte de viver e processo de formaçón permanente da mente e da moral.  O seu libro (os Ensaios), único no seu xénero, propón-se fazer sair o intelecto do sonho dogmático dos eternos menores, dos andarilhos do poder na sua complexa fenomenoloxía (que o bordalês diz odiar na sua forma activa e passiva), do universalismo “mau”, da condenaçón da alteridade nas suas múltiplas formas (selvaxens, hebreus, turcos…), “idola” que impedem o exercício da “peneira” do intelecto.  Montaigne non podía ignorar que tinha construído unha máquina de guerra móvel contra o teatro das máscaras que ocultam a verdadeira face das cousas e non se cansava de reformulá-la como unha experiência que tinha de levar da noite do hábito para o día da liberdade, da opacidade tenebrosa da caverna platónica, evocada no capítulo “Do Costume” (1,23), para a luz. De qualquer forma, a experiência do suxeito abrirá a reflexón de Montaigne a unha espécie de abismo da reduplicaçón e da duplicidade de si mesmo (o eu é duplo em si mesmo, o eu de agora e o eu de depois son dous, sem saber qual é o melhor) e levá-lo-á, no último capítulo dos “Ensaios” (Da Experiência), a configurar o estudo e a análise crítica de si mesmo e da sua metafísica e da sua física (“Eu estudo-me … é a minha metafísica, é a minha física”: III. 13).  Enquanto isso, a experiência do mundo será possível graças a unha nova forma filosófica que se esforça por penetrar e rasgar a crosta e a força da aparência de um mundo falaz e ilusório, abandonado à impotência de unha razón pretenciosa e “desmancha-prazeres” e de unha moral escolástica que se recusa ao movimento da vida, à sua capacidade de metamorfose.  Ao pôr à prova, no capítulo “Filosofar é Aprender a Morrer” (1, 20), o princípio xenético, que consiste no esforço de retirar a máscara a palavras, pessoas e cousas, reforça a consciência da intrínseca temporalidade da existência, do nosso ser substancial:  “O tempo abandona-me, sem ele nada se possui” (Do Governo da Própria Vontade: III, 10).  A vida, vive-a aperfeiçoando a sua obra-prima: realizar plenamente a complexidade temporal e espacial do humano, submerxir-se na infinidade das suas formas, a vicissitude que deriva do centro propulsor da natureza, guia sábio e xusto.

nicola panichi

AS COMÉDIAS

.

               Saíron neste libro assuntos de comédias e de teatro e non há razón para que eu passe sobre este tema tán de puntinhas.  A fím de contas, as comédias marcarón a minha infância e marcan hoxe a minha vida.  Eran tamém um xogo.  E até um acontecimento.  De vez em quando, e facendo-o coincidir com certas féstas, chegavam os comediantes.  Vinham em carros tirados por mulas; nuns, os sinxélos decorados, noutros as actrices e os actores, que non eran muitos, mais bem cousa de família e tinham que levar vários papeles.  Para mím era especialmente excitante a sua presença, pois quedaban a dormir na casa e alí, amontoádos e como podían, ensaiában as suas funçóns que eu aprendía logo.  Quando chegavam á taberna había zafarrancho xeral.  Non había camas suficientes e dormir se arranxaba sacando os colchóns e xargóns nos porches, e nas glorietas.  E todos tán contentes.  Ó marchar-se, despois de vários dias de funcóns, davam-lhe ó meu pai algúm dinheiro em pago de hospedáxem.  Pouco sería, pois pouco era o que recaudabam aquéles heróis dos caminhos e do escenário.  A maior fonte de ingresos, mais que o preço das entradas, eran as rifas.  Nos entreactos vendiam-se papeletas ó por maior sorteando unha garrafa de cognhac “Terry”, torrons se era natal ou algunhas bonecas de trápo, que lhe gostaban muito ás nenas.  Estes eran os ganhos dos comediantes e deles lhe pagaban um pouco ós meus páis.  Eu penso que á minha nái, mais que o estipêndio, o que mais lhe preocupaba era aprender cousas para quando ela dirixía os mozos do povo.  E a mím também.  Quando a minha nái me dava algúm papel nas comédias, eu procuraba imitar o que tinha visto e escuitado ós cómicos; mais o que facían nos ensaios que no escenário, que non sempre era igual.  Ás vezes ensaiavam de unha maneira e actuavam de outra.  E entón o xefe colhía uns cabreos de órdago.  Na minha aldeia, non se decía interpretar, decía-se trabalhar: que bem trabalha fulano, que mal trabalha mengano.  A minha nái unha vez deu-me um papel muito importante nunha comédia só de rapaceáda; foi o de Santo Tarsício Mártir, um neno clandestino entre os pagáns que desafiava o imperador e levava a comunhón ós cristáns, até que foi descoberto e morto.  No escenário, os nenos que facían de romanos quase me matan de verdade.  Eu começaba a obra com um discurso e acabava com unha oraçón e um lamento.  Dos quais, non me acordo, mas do discurso aínda.  Decía “o edícto infame de persecuçón contra os cristáns xá está fixado nos sítios do costume.  ¡¡Oh Senhor, novas perseguiçóns, novas tribulaçóns para a Igrexa Santa!!  Soltaba tudo de um tirón, sem matíces. Colhía carreira e xa non parava até ó final.  Do repertório dos comediantes acordo-me que facían especialmente Santa Xenovéva de Brabante, O Soldado de Santo Marcial e A Paixón de Cristo.  Santa Xenovéva, presa em um castelo guardado polo sinístro Golo; e Cristo morto na cruz.  Marchaban os comediantes e alí quedava eu organizando os rapazes para imprevissíveis representaçóns e dando-lhe á matraca durante um més.  Eu facía de Cristo na paixón e de Golo em Santa Xenovéva.  No Soldado de Santo Marcial, xa non sei que facía, pois non recordo o argumento.  Ou sexa, que era um actor completo.  Marchavam os comediantes e alí quedava eu, o filho da Senhora Rosário e do Senhor Francisco, facendo comédias e sonhando.  Um pouco melancólico, um pouco tríste, um pouco solitário.  A chegada dos cómicos era bem melhor e mais esperado todo o ano na aldeia.  Quando se ían, era como se houbera roto um sonho.

javier villán e david ouro

NIETZSCHE (O CREPÚSCULO DOS ÍDOLOS)

.

               1888 é um ano crucial, quer pela assombrosa fertilidade – produz cinco libros – como, sobretudo, porque é o último ano antes do seu declínio mental.  Na primavera, Nietzsche viaxa de comboio com destino a Turim, cidade em que pensa instalar-se, como sempre, com a esperança de aliviar os seus achaques.  Essa viaxem transforma-se num calvário. Despois de perder o comboio de ligaçón, e com ele também a sua bagaxém, acaba nunha pequena localidade chamada Sampierdarena.  Está practicamente cego, non domina o italiano e têm o dinheiro á xusta.  Nessa localidade, sofre um ataque de enxaquecas que o obriga a passar os dous días seguintes deitado na cama e ás escuras, com um sentimento de impotência que roça o insuportável.  Quando, por fím, consegue chegar a turim, e após uns días de insónias.  Nietzsche sofre unha metamorfose. Apaixona-se pola cidade, que o entusiasma em todos os aspectos.  Aluga um quarto central, com unha vista excelente, em casa de unha agradável família que, além do mais, também tem um piano.  Fisicamente começa a sentir-se melhor.  O seu organismo parece fortalecer-se graças ás ríxidas rotinas que componhem o seu día a día.  Madruga, toma ducha de água fría, cuida da sua alimentaçón e continua a dar passeios de várias horas, despois de cada refeiçón.  Caminhar é fundamental para manter o vigor e a fluidez das suas ideias e afastar-se dos bolorentos pensadores alemáns que filosofam “em roupón de andar por casa”.  Nietzsche pensa até em cuidar da sua imaxém, tantos anos descuidada, e renova o vestuário.  O mau tempo em Turim leva-o a adiantar a tradicional estada de verán em Sils-Maria, onde se aloxa na mesma pensón de sempre.  O seu velho amigo Deussen visitara-o no ano anterior e deixa-nos unha descripçón do humilde quarto do filósofo: livros, unha cama por fazer e unha secretária em que se amontoam manuscritos, obxectos de hixiéne, unha chávena de café e cascas de ovo.  Nesse quarto, escreve o libro aforístico “O Crepúsculo dos Ídolos. Como Filosofar com o Martelo”.  Mais unha vez, Nietzsche quer  deixar bem claro, com o título e o subtítulo, quais son as suas intençóns:  a obra é um manual de utilizaçón da filosofía como instrumento para estilhaçar os grandes ideais da nossa civilizaçón (o Bem, a Razón, a Verdade…). que adoramos como se fossem ídolos ou deuses ( o título é de facto um xogo de palabras em alemán, que remete para a ópera de Wagner O Crepúsculo dos Deuses).

toni llácer